BAHASA MELAYU SEBAGAI BAHASA ILMU

Bahasa ilmu boleh ditakrifkan sebagai bahasa yang mempunyai ciri-ciri formal dan dapat mengungkapkan sesuatu konsep dan pemprosesan ilmu. Jadi, adakah Bahasa Melayu berkemampuan menjadi bahasa ilmu yang boleh digunakan di dalam pelbagai bidang ilmiah atau ilmu pengetahuan? Melalui sejarah kita boleh menjejak laluan bahasa Melayu hingga ia menjadi bahasa pengantar dan bahasa yang digunakan untuk mengajar pelbagai bidang ilmu, termasuk sains dan teknologi.
 

Melihat dari segi sejarah, bahasa Melayu di rantau ini pernah digunakan di dalam peradaban tinggi, di dalam istana dan di kota-kota di mana bahasa itu tersebar. Bahasa Melayu juga telah lama digunakan untuk mengungkapkan konsep-konsep dan proses-proses yang tinggi serta kompleks, terutama sekali di dalam bidang agama, falsafah, sastera dan budaya. Setelah tiga puluh tahun dirancang dengan begitu rapi, perkembangan yang positif di dalam penggunaan bahasa Melayu dapat dilihat di dalam bidang ilmiah. Penggunaan bahasa Melayu di dalam bidang sains sosial telah lama wujud, malahan lebih awal daripada zaman kegemilangan kerajaan Melayu Srivijaya, Acheh dan Melaka. Malahan di dalam sejarah yang mutakhir, pusat kebudayaan seperti Pulau Pinang telah banyak menghasilkan buku untuk institusi pengajian tinggi dan akhbar diterbitkan. Bahasa Melayu telah digunakan dengan banyaknya di dalam konteks agama, sastera dan budaya.
 

Ukuran kejayaannya tidak mudah dapat difahami kerana penggunaannya terhad kepada bidang-bidang itu sahaja dan tidak pernah dikembangkan ke bidang-bidang lain. Oleh itu, usaha menggunakan bahasa Melayu di dalam bidang sains sosial dan kemanusiaan ini juga adalah jauh lebih mudah kerana bahasa tersebut telah lama digunakan untuk tujuan ini, walaupun tidak abstrak dan sukar berbanding dengan sains dan teknologi. Bahasa Melayu ilmiah ini dapat dilihat melalui beberapa ciri umum iaitu peristilahan, tatabahasa, laras
dan lain-lain.
 

Berikut diperturunkan senarai istilah kosa kata bahasa Melayu ilmiah yang banyak bilangannya dan khusus sifatnya. Kamus Dewan yang diterbitkan padatahun 1970, iaitu edisi kedua tahun 1980, hanya berupaya mencipta 28,000 kata masukan, tetapi istilah yang sudah dicipta oleh DBP setakat ini , untuk semua bidang telah mencapai 477,300 (Berita Peristilahan, Mei 1986). Setiap satu bidang ilmu terdapat sejumlah peristilahannya sendiri dan mempunyai maknanya yang tersendiri pula.
 

Di dalam hal penciptaan istilah ternyata bahawa istilah, walaupun banyak iaitu berjumlah 487,249 dan meliputi 36 bidang, namun kerja-kerja menokok tambah jumlah istilah terus berjalan. Usaha membina istilah baru telah bermula sejak 1957 lagi dan jumlah di bawah merupakan senarai beberapa bidang yang dikumpulkan sejak tarikh tersebut.

i.    Jawatan dan jabatan 1964 (5,034 istilah)
ii.   Pentadbiran , 1962 (6,074 istilah )
iii.  Ekonomi , 1965/1979 (6,421 istilah)
iv.  Pendidikan, 1966/ 81 (15,308 istilah)
v.  Geografi , 1967/76/81 (18,148 istilah)
vi.  Linguistik, 1975 (3,500 istilah)
vii. Sejarah, 1973/83 (14,322 istilah)
viii. Muzik, 1974 (4,969 istilah )
ix.  Seni Lukis 1974 (6,348 istilah)
x.   Biologi, 1980/1981 (13,000 istilah )
xi.  Kejuteraan Pengajian Tinggi , 1986 (33,341 istilah)
xii. Kimia Pengajian Tinggi, 1986 (20,3000 istilah)

Daripada senarai yang diberi di atas bolehlah kita mengandaikan hingga kini, telah banyak istilah baru masuk ke pangkuan bahasa Melayu dan atas dasar itu bahasa Melayu memang layak menjadi bahasa ilmu.
Bahasa Melayu ilmiah sekarang menampung kemasukan Latin dan Yunani yang dipinjam melalui bahasa Inggeris. Jika dilihat jumlah imbuhan di dalam bahasa Melayu (22 buah semuanya) maka kita menyetujui dan mengerti bahawa bilangan imbuhan yang sedikit ini tentu sekali tidak dapat menampung banyak fungsi keseluruhan di dalam bahasa Melayu. Bilangan imbuhan yang sedikit ini menampung pelbagai fungsi, misalnya [ter-] yang menunjukkan 'tidak sengaja' itu dipakai di dalam 'terserapkan, terbalikkan', untuk membawa maksud boleh. Jika dilihat Âmaksud negatifÊ imbuhan berikut digunakan di dalam bahasa Inggeris [ a-, in-, un-, ab, an- , ir- , non- ], semuanya menunjukkan penafian. Di dalam bahasa Melayu hanya terdapat dua jenis negatif, itu 'bukan dan tidak', jadi mudah apabila hendak digunakan di dalam ayat.

Dewasa ini, kosa kata di dalam bahasa Melayu ilmiah sudah bertambah banyak dan khusus sifatnya. Kita tidak mengetahui semua istilah untuk menulis atau bertutur, tetapi perlu mengetahui bidang pengkhususan kita. Misalnya, kalau bidang saya linguistik, saya hanya menumpukan dan memberi perhatian kepada istilah linguistik sahaja, tidak yang lain. Untuk memantapkan lagi penggunaan bahasa ilmu di dalam bidang ilmu atau
ilmiah, Dewan Bahasa dan Pustaka tidak kurang aktif di dalam hal ini. Peranan Dewan patut diberi pujian. Setakat ini DBP sudah berjaya menyelesaikan dan memenuhi permintaan buku-buku teks bagi sekolah-sekolah rendah dan menengah serta pra-universiti. Buku-buku teks untuk institusi pengajian tinggi juga sudah berjalan dengan lancar. Terdapat dua langkah yang dibuat di dalam hal ini: bantuan tenaga pengajar daripada institusi pengajian tinggi dan menerbitkan karya-karya asal untuk diterbitkan bagi keperluan institusi pengajian tinggi.
 

Untuk menyelesaikan masalah di atas, DBP dengan sokongan akademik di universiti tempatan telah bekerjasama untuk mengenal buku teks yang diperlukan di universiti dan yang ditulis di dalam bahasa Inggeris. Setelah buku teks ini dikenal pasti, buku-buku tersebut boleh diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu untuk keperluan mereka. Kedua, DBP juga menerbitkan karya asal dan hingga kini telah menghasilkan 700 buah buku untuk digunakan di institusi pengajian tinggi. Buku ini meliputi semua bidang.
 

Di dalam usaha ke arah penerbitan buku teks untuk institusi pengajian tinggi, memang mudah menerbitkan buku-buku di dalam bidang sains sosial dan bahasa dan kesusasteraan; hingga kini DBP telah menghasilkan lebih 500 buah buku di dalam pelbagai topik: novel, kritikan sastera, antologi cerpen dan sajak serta buku-buku prosiding mengenai bahasa dan kesusasteraan.