PEMBAHAGIAN GENRE DI DALAM KESUSASTERAAN MELAYU

Sub-topik ini akan membincangkan pembahagian genre di dalam Kesusasteran Melayu dengan lebih mendalam. Anda akan mempelajarai Kesusasteraan Melayu Tradisional dan Kesusasteraan Melayu Moden.

1. Kesusasteraan Melayu Tradisional
Rajah di bawah menghuraikan bahagian-bahagian dalam Kesusasteraan Melayu Tradisional dengan lebih jelas.


Kesusasteraan Melayu Tradisional
Kesusasteraan Melayu Tradisional terbahagi kepada dua kategori, iaitu:

1. Prosa
2. Puisi

Prosa Melayu Tradisional terbahagi kepada dua cabang utama, iaitu:

1. Naratif
2. Bukan Naratif

Prosa tradisional berbentuk naratif terbahagi pula kepada dua jenis, iaitu:

1. Naratif Lisan
2. Naratif Tulisan

Naratif Lisan di dalam Kesusasteraan Melayu terbahagi kepada tiga genre, iaitu:

1. Mitos
2. Legenda
3. Cerita Rakyat

Cerita Rakyat terbahagi kepada tiga subgenre, iaitu:

1. Cerita Jenaka
2. Cerita Binatang
3. Cerita Dongeng

Cerita Dongeng ialah:

1. Lipur Lara
2. Cerita Teladan
   

Ada dua pengaruh di dalam Naratif Tulisan, iaitu:

1. Pengaruh Hindu
2. Pengaruh Islam

Pengaruh Hindu terdapat di dalam genre:

1. Sastera Panji

Pengaruh Hindu-Islam terdapat di dalam genre:

1. Sastera Transisi

Pengaruh Islam mempengaruhi genre-genre yang berikut:

1. Sastera Hikayat
2. Sastera Sejarah dan
3. Sastera Epik.

Sastera Epik ada dua subgenre, iaitu:

1. Epik Kebangsaan
2. Epik Melayu-Islam

Genre-genre yang tergolong di dalam kategori Prosa Tulisan Bukan Naratif ialah:

1. Sastera Kitab
2. Sastera Ketatanegaraan
3. Sastera Undang-Undang
4. Sastera Sufi

Puisi Melayu Tradisional terbahagi kepada dua jenis, iaitu:

1. Puisi Narati
2. Puisi Bukan Naratif

Di samping itu, genre-genre Puisi Melayu Tradisional dapat pula dikategorikan kepada tiga kumpulan yang berasingan jika dilihat dari sudut asal usulnya, iaitu:

1. Puisi Tradisional Warisan Melayu
2. Puisi Tradisional Warisan Islam
3. Puisi Tumpangan

Puisi Tumpangan juga terbahagi kepada dua kategori, iaitu:

1. Puisi Tumpangan Warisan Melayu
2. Puisi Tumpangan Warisan Islam

Rajah 1.10 menyatakan dua kategori puisi tumpangan dan contoh-contohnya.


Puisi tumpangan
Teka-teki dan rejang menumpang pada bentuk syair dan pantun. Endoi pula menumpang pada bentuk syair, nazam dan pantun. Puisi Tumpangan Warisan Islam semuanya menumpang pada bentuk syair atau nazam yang biasanya berbahasa Arab.

Satu lagi genre puisi di dalam bahasa Melayu ialah puisi sufi. Puisi jenis ini memaparkan idea-idea tasauf. Salah seorang penulis puisi jenis ini yang paling terkenal ialah Hamzah Fansuri.

2. Kesusasteraan Melayu Moden

Kesusasteraan Melayu Moden memiliki pelbagai genre. Walau bagaimanapun, pada peringkat ini kita akan berbicara tentang novel, cerpen, drama, sajak, biografi dan esei atau kritikan sahaja.

Rajah di bawah memperjelaskan lagi genre-genre di dalam kesusasteraan melayu moden.


Kesusasteraan Melayu moden

	Novel ditakrifkan sebagai cereka yang berbentuk prosa. Cereka yang disampaikan itu luas jangkauannya. Maksudnya ialah cerita yang disampaikan itu terdiri atas: Plot yang kompleks; Watak yang menggerakkan cerita banyak jumlahnya; Persoalan-persoalan yang dikemukakan bersifat pelbagai; dan Suasana serta latar ceritanya beraneka.

Hal-hal itu menyebabkan sesebuah novel itu relatif panjang, yakni lebih panjang daripada cerpen. Istilah ‘novel’ diambil daripada bahasa Inggeris. Perkataan itu asalnya daripada bahasa Itali ‘novella’ yang bererti satu benda kecil yang baru.

	Cerpen juga dipanggil cerita pendek. Oleh sebab itu, sudah tentu ceritanya tidak panjang. Walau bagaimanapun, batasan atau tanggapan panjang pendeknya tidak boleh diukur berdasarkan jumlah perkataan yang dilihat lantaran sifatnya yang relatif.

Pada kebiasaannya, sesebuah cerpen mengisahkan hanya satu kejadian dalam kehidupan yang diwarnai oleh pelbagai kejadian. Sesuatu kejadian yang digambarkan melalui cerpen dianggap sebagai pokok yang menentukan segalanya. Kemungkinan-kemungkinan lain ditinggalkan begitu sahaja. Oleh sebab itu, pengisahan yang diutarakan menjadi relatif pendek.

Sesebuah cerpen biasanya memusatkan pengisahannya kepada satu watak sahaja, terutama watak penting yang menghadapi permasalahan hidup. Persoalan yang ditimbulkan itu benar-benar bermakna, penting, dan dapat mengubah sikap, pemikiran watak-watak yang difokuskan.

Hal itu dapat dilihat pada watak Wak Da di dalam cerpen Kelapa Nan Sebatang karya Shahnon Ahmad. Wak Da hidup di dalam serba kesusahan. Sewaktu menyeberangi sungai melalui titi batang kelapa, Wak Da berhasrat mengakhiri derita dan kekecewaannya dengan membunuh diri. Namun demikian, setelah mendapat semangat baru dan keyakinan diri, Wak Da berjaya menyeberangi sungai itu.

Cerpen biasanya disiarkan di dalam akhbar mingguan dan majalah. Sungguhpun begitu, atas inisiatif pihak-pihak tertentu, cerpen-cerpen pilihan dikumpul dan dibukukan. Contohnya, kumpulan-kumpulan cerpen Janji Sutinah selenggaraan Rosnah Baharuddin dan Kelapa Nan Sebatang selenggaraan Ramli Isin dan Razak Mamat.

Ciri-ciri utama drama ialah:

1. Aksi;
2. Konflik; dan
3. Persembahannya sekali jalan sahaja.

Jenis-jenisnya ialah:

1. Tragedi;
2. Komedi;
3. Tragi-komedi;
4. Opera;
5. Pantomin; dan
6. Bangsawan.

Tragedi mengandungi kisah sedih yang menimpa watak utama. Sekalipun watak itu cuba mengubah nasib malang tersebut dengan baik, tetapi dia tetap gagal. Contohnya Keris Laksamana Bentan oleh Shaharom Hussain. Drama berbentuk komedi mengisahkan telatah lucu watak-watak di dalamnya. Tujuannya untuk menghibur di samping menyindir penonton-penonton secara halus. Contohnya Cam Ni Cam Tu oleh Hafsham.

Ada pula drama yang menggabungkan unsur tragedi dengan komedi. Drama jenis ini dinamakan tragi-komedi. Contohnya Anak Kerbau Mati Emak karya Bidin Subari. Opera mementaskan sebuah cereka dengan iringan muzik, nyanyian dan lakonan. Cerita-cerita yang biasanya dipersembahkan ialah cerita daripada Kesusasteraan Melayu Tradisional seperti Siti Zubaidah Perang China dan Jula Juli Bintang Tujuh.

Sesebuah drama dapat juga dipersembahkan tanpa dialog. Pelakon-pelakonnya hanya mempamerkan gerak laku dan memek muka bagi menunjukkan aksi dan perasaan yang maksudnya difahami penonton. Drama jenis ini dinamakan pantomin dan ia sering dipersembahkan dalam majlis-majlis sambutan yang besar-besar seperti Maal Hijrah dan Hari Kebangsaan.

Jenis drama yang terakhir ialah bangsawan yang merupakan pementasan yang bercorak tradisional dalam masyarakat Melayu. Bangsawan amat popular pada era sebelum Perang Dunia Kedua hingga selepasnya. Cerita-cerita yang dipersembahkan oleh kumpulan-kumpulan bangsawan ini diambil daripada kisah-kisah tentang raja-raja seperti Hikayat Indera Bangsawan.

Antara pengarang yang terkenal dengan karya berbentuk drama dan contoh drama mereka ialah:

1. Mustafa Kamal Yassin – Atap Genting Atap Rumbia
2. Usman Awang – Tamu di Bukit Kenny
3. Noordin Hassan – Sirih Bertepuk Pinang Menari
4. Abdul Rahman Napiah – Pengadilan

	Biografi bermaksud catatan hidup. Kata ‘biografi’ ialah cantuman kata ‘bio’ yang bererti hidup dan ‘grafi’ yang bermaksud catatan. Dengan kata lain, biografi ialah cabang sastera yang berkaitan dengan riwayat atau kisah hidup seseorang. Tokoh di dalam karya biografi biasanya terdiri daripada pemimpin yang berjasa kepada masyarakat. Contohnya Riwayat Hidup Tun Datu Mustafa yang ditulis oleh Abdullah Hussain. Lawan kepada biografi ialah autobiografi, iaitu karya yang mencatat tentang diri sendiri. Contohnya Hikayat Abdullah yang ditulis oleh Abdullah Munsyi.

	Esei/kritikan merupakan tulisan yang berdasarkan kenyataan yang benar-benar wujud. Tulisan jenis ini tidak mengandungi unsur khayalan. Pengarangnya akan membentangkan persoalan kemanusiaan atau kehidupan yang dihayatinya secara objektif mahupun subjektif berasaskan niatnya. Di dalam konteks kesusasteraan, esei sastera membicarakan segala hal yang bersangkutan dengan karya, tokoh, dan isu-isu semasa.

Kritikan bermaksud mempertimbangkan baik buruk sesebuah karya yang telah disiarkan atau dibukukan. Mereka yang menceburi bidang ini dipanggil kritikus. Kritikus wajib mempunyai ilmu yang mapan untuk menangani sesebuah karya. Kedangkalan ilmu akan menyebabkan kritikan yang diutarakan itu tidak adil dan saksama. Pada masa ini terdapat pelbagai pendekatan yang digunakan oleh para pengkritik untuk menilai sesebuah karya sastera. Hal ini akan dibincangkan kemudian.

	Sajak ialah puisi moden. Di Malaysia, pertumbuhan dan perkembangannya terserlah selepas penyair terdedah dengan bacaan daripada luar sama ada daripada Indonesia atau Barat. Seperti yang dinyatakan sebelum ini, Punggok atau nama sebenarnya Muhammad Yassin Maamor menjadi pelopor puisi moden di Malaysia. Beliau dengan berani melemparkan sajaknya ke tengah masyarakat. Sajaknya yang berjudul Di Tengah Segara termuat di dalam Majalah Guru keluaran Disember 1933. Lihat petikannya: Di dalam gelombang hambur-menghambur Kudengar seru sayup bahasa Hatiku lebur bagaikan hancur Hendak kurenang beta tak bisa.

Petikan di atas kelihatan seperti pantun kerana dapat dikesan rangkap dan rima akhirnya. Sajak itu ditulis empat baris serangkap dan berima a-b-a-b. Kedua-duanya ialah ciri-ciri pantun. Walau bagaimanapun, puisi di atas telah menyimpang daripada pantun dan syair kerana tidak ada pembayang, semuanya maksud, dan rima akhirnya bukan a-a-a-a.

Dengan demikian, Punggok telah memperlihatkan kebebasan berkarya. Kebebasan itu bermaksud lari daripada puisi tradisional. Bertitik tolak dari sinilah lahir sajak-sajak lain yang bebas daripada ikatan puisi tradisional dan menjadi satu genre Kesusasteraan Melayu Moden yang popular. Sajak telah digunakan untuk:

1. Menyampaikan pemikiran;
2. Meluahkan perasaan; dan
3. Menggambarkan sesuatu kejadian.

Sebelum negara kita mencapai kemerdekaan, sajak memenuhi ruang akhbar dan majalah. Kesemuanya dihasilkan khusus untuk meluahkan perasaan dan membangkitkan semangat juang menentang penjajahan. Selepas itu, sajak menjadi alat untuk mengisi kemerdekaan, membentuk pemikiran, atau menggerakkan pembangunan. Antara penyair yang terkenal di tanah air sekarang ialah Usman Awang, Muhammad Haji Salleh, A. Ghafar Ibrahim, Siti Zainon Ismail, A. Latif Mohidin, Kemala, dan T. Alias Taib.