CERPEN DAN NOVEL

Sub-topik ini akan membincangkan cerpen dan novel dengan lebih mendalam melalui persamaan dan perbezaan antara cerpen dengan novel.

1. Persamaan dan Perbezaan antara Cerpen dengan Novel

1.1 Persamaan
- Kedua-dua genre prosa dalam Kesusasteraan melayu Moden

1.2 Perbezaan
- Cerpen lebih sedikit jumlah perkataan berbanding novel
- Watak cerpen lebih sedikit daripada watak novel.
- Persoalan cerpen tidak bersifat pelbagai seperti di dalam novel.
- Fokus cerpen hanya watak utama, sementara novel luas jangkauannya kerana plot yang kompelks.
- Suasana dan latar cerita cerpen tidak beraneka
- Cerpen muncul pada tahun 1920 sementara novel pada 1927

Walaupun kedua-duanya genre prosa, tetapi perbezaan antara kedua-duanya amat ketara dari segi jumlah perkataan, watak, persoalan, fokus penceritaan, suasana dan latar, serta tarikh kemunculan dalam dunia Kesusasteraan Melayu Moden.

DRAMA MODEN

Sub-topik ini akan membincangkan drama moden dengan lebih mendalam seperti kategori drama moden, tokoh dan karya drama moden serta unsur-unsur dalam drama moden.

1. Kategori Drama Moden

Anda boleh melihat kategori drama moden melalui rajah di bawah.

Kategori drama moden

1. Drama Sandiwara
   Drama jenis ini masuk ke Tanah Melayu melalui kumpulan Miss Ribut, Dardanella dan Bolero sekitar tahun 1935 yang mengakhiri drama bangsawan. Sandiwara ialah drama pentas yang memiliki skrip dan menggunakan khidmat pengarah. Zaman sandiwara di Malaysia memiliki tiga bentuk drama, iaitu:
1. Drama Sejarah;
2. Drama Purba; dan
3. Drama Pra-realisme.
Antara ketiga-tiganya, drama sejarah yang paling banyak dihasilkan. Hal ini bersesuaian dengan semangat kebangsaan yang meluap-luap di kalangan rakyat pada masa itu. Drama purba mengandungi cerita yang berkisar di istana atau rakyat biasa di perdesaan. Drama pra-realisme lahir sebelum kemunculan drama realisme. Sandiwara termasuk di dalam aliran romantisisme.
2. Drama Realisme
   Drama jenis ini terhasil apabila dramatis di Malaysia menggunakan bahan cerita yang diambil daripada permasalahan-permasalahan yang timbul dalam kehidupan sehari-hari. Oleh sebab itu, bentuk baru ini menggunakan bahan, dialog, setting dan cara pementasan yang realistik. Sehubungan itu, aliran yang digunakan untuk menghasilkannya ialah realisme. Drama jenis ini muncul pada tahun 1960-an.
3. Drama Absurd
   Pada tahun 1970-an lahir dramatis Malaysia yang melarikan diri daripada tradisi realisme. Mereka mempersoalkan hal-hal yang berhubung dengan kejiwaan dan konflik batin manusia. Sehubungan itu, mereka menyeret eksistensialisme yang dilihat dari kaca mata Timur dan penonjolan watak surealis. Harus diingat bahawa absurdisme di Malaysia merupakan karya-karya yang anti-realisme, sukar difahami, cenderung kepada fantastik, abstrak, berunsur mimpi dan sukar dihayati. Semua drama absurdisme dilahirkan melalui pengaplikasian aliran absurdisme.

2. Tokoh dan Karya Drama Moden

1. Drama Sandiwara
   Jadual di bawah menyatakan beberapa karya dramatis dan judul drama sandiwara karyanya.
   
   

   Dramatis dan Judul Drama Sandiwara

   Dramatis Judul Drama Shaharom Husain Lawyer Dahlan Syed Alwi al-Hady Hang Tuah Pahlawan Melayu Kalam Hamidy Kepalsuan Maya

2. Drama Realisme
   Jadual di bawah menyatakan beberapa karya dramatis dan judul drama realisme karyanya.
   
   

   Dramatis dan Judul Drama Realisme

   Dramatis Judul Drama Kala Dewata Atap Genting Atap Rumbia Syed Alwi Alang Rentak Seribu Awang Had Salleh Buat Menyapu Si Air Mata

   
   
3. Drama Absurdisme
   Jadual di bawah menyatakan beberapa karya dramatis dan judul drama absurdisme karyanya.
   
   

   Dramatis dan Judul Drama Absurdisme

   Dramatis Judul Drama Noordin Hassan Bukan Lalang Ditiup Angin Dinsman Ana Hatta Azad Khan Patung-patung

3. Unsur-unsur dalam Drama Moden

Drama moden menggunakan banyak unsur untuk pelbagai tujuan. Untuk mewujudkan senario yang realistik, banyak pemilihan kata mengalami perubahan artikulasi seperti unsur sinkop (syncope). Contoh-contohnya, perkataan “itu” menjadi “tu”, “hendak” menjadi “nak”, dan “tidak” menjadi “tak”. Unsur-unsur yang lain ialah unsur humor, unsur protes dan unsur kolokuil. Kala Dewata terkenal kerana unsur humornya dalam Atap Genting Atap Rumbia dan Di Balik Tabir Harapan. Usman Awang menggunakan unsur protes dalam Tamu Di Bukit Kenny. Bahasa kolokuil telah dimulakan oleh Kala Dewata untuk meninggalkan tradisi bahasa berpuisi.

Dua unsur lain yang penting di dalam drama moden ialah unsur perbandingan dan unsur perulangan. Unsur humor dan unsur protes digunakan untuk menimbulkan kesan dan kepuasan. Di samping itu, watak yang bercakap di dalam bahasa sehari-hari lebih meyakinkan dan merapatkan hubungan antara drama dengan khalayak. Unsur perbandingan sama ada simile ataupun metafora digunakan untuk menguatkan dan memperjelas apa-apa yang hendak digambarkan. Unsur perulangan digunakan untuk melahirkan keseronokan apabila dilafazkan dan didengari.

BENTUK KESUSASTERAAN MELAYU MODEN

Sub-topik ini akan membincangkan bentuk-bentuk Kesusasteraan Melayu Moden dengan lebih mendalam. Anda akan mempelajari novel, cerpen, drama/teater dan akhir sekali sajak.

1. Novel

Rajah di bawah, menyatakan bentuk-bentuk novel yang ada dalam kesusasteraan Melayu moden.

Bentuk-bentuk novel

Genre novel di dalam Kesusasteraan Melayu Moden merupakan kesinambungan daripada genre hikayat dan cerita lipur lara di dalam Prosa Melayu Tradisional. Kajian awal menunjukkan bahawa Hikayat Setia Asyik kepada Maksyuknya atau lebih dikenal kemudiannya dengan Hikayat Faridah Hanum (1925–26) karya Syed Syeikh al-Hadi, seorang reformis Islam sebagai novel pertama. Selalunya kenyataan itu diikuti dengan kenyataan bahawa novel itu merupakan saduran daripada novel Mesir. Jika kita menerima kenyataan itu, maka bentuk pertama genre novel di Tanah Melayu ialah novel saduran.

Sehubungan itu, Syed Syeikh Al-Hadi dianggap sebagai Bapa Penovelan Saduran. Selain beliau, Haji Ahmad Ismail turut menyadurkan novel-novel Timur Tengah. Novel-novel yang dimaksudkan ialah Cogan Setia (1929) dan Puteri Mesir dengan Pahlawan (1931).

Selepas Syed Syeikh al-Hadi, muncul seorang lagi novelis di dalam kalangan intelek agama, iaitu Ahmad Rasyid Talu. Beliau adalah novelis pertama yang menghasilkan novel Melayu asli. Ini kerana buat pertama kali, novelnya menggunakan latar Tanah Melayu dan mengemukakan watak bangsa Melayu. Oleh sebab itu, beliau digelar Bapa Novel Melayu Asli. Antara novel yang dihasilkan oleh Ahmad Rasyid Talu ialah Kawan Benar (1927), Iakah Salmah? (1928), dan 12 Kali Sengsara (1929). Selaras dengan kenyataan itu, bentuk kedua genre novel di Tanah Melayu ialah novel Melayu asli.

Harus diingat bahawa semua karya yang disebutkan di atas mengemukakan persoalan moral dan agama. Kewujudannya sudah sebati di dalam Kesusasteraan Melayu. Hal-hal tersebut terus diketengahkan daripada masa ke masa walaupun ada pasang surutnya.

Perkembangan novel tidak menggalakkan selepas Perang Dunia Kedua. Begitu juga halnya pada era ASAS 50. Namun demikian, antara karya-karya penting era tersebut ialah Darah Kedayan (1947) karya Harun Aminurrasyid; Pahlawan Rimba Malaya (1947) karya Keris Mas; Hancur Hati (1949) karya Ahmad Bakhtiar; Saka Kampung Gergasi (1950) karya Wijaya Mala; dan Rumah itu Dunia Aku (1951) karya Hamzah.

Pada tahun 1960-an dan 1970-an, banyak novel bermutu terhasil. Antara yang utama ialah Musafir karya Hassan Ali; Salina karya A. Samad Said; Desa Pingitan karya Ibrahim Omar; Saga karya Abd. Talib Mohd. Hassan; Arca Berdiri Senja karya Baharuddin C.D.; Hari-hari Terakhir Seorang Seniman karya Anwar Ridhwan; Ranjau Sepanjang Jalan karya Shahnon Ahmad; Sandera karya Arena Wati; dan Angin Timur Laut karya S. Othman Kelantan.

Pada tahun 1970-an dan 1980-an, persoalan moral dan agama kembali mendominasi Kesusasteraan Melayu Moden. Situasi demikian digerakkan oleh kesedaran mendalam para pengarang untuk mengajak khalayak mempraktikkan ajaran Islam. Oleh yang demikian, muncullah Al-Syiqaq I karya Shahnon Ahmad; Arbain karya Sabda S.; Di Sebalik Sebuah Kubah karya Harun Haji Salleh; Seorang Guru Tua karya Abdul Rahman Harun; Mengejar Kedamaian karya Manap Abdul Malik; Mereka yang tertewas karya Hasanuddin Mat Isa; dan yang terbaru pada tahun 1990-an ialah Imam karya Abdullah Hussein. Oleh itu, satu lagi bentuk novel Melayu ialah novel berunsur Islam.

Bentuk seterusnya ialah novel remaja. Khalayak novel ini ialah golongan remaja. Utusan Melayu-Public Bank telah menganjurkan sayembara penulisan novel remaja pada tahun 1997. Antara novel yang terhasil daripada sayembara ini ialah Julia karya Abu Hassan Morad dan Ekspedisi karya Mohd. Ghazali Tocheh. Novel-novel remaja yang lain ialah Terminal Tiga karya Othman Puteh; Meniti Kaca karya Raja Sabarudin Abdullah dan Panas Salju karya Talib Samat.

Di samping itu terdapat satu lagi bentuk novel yang dikhaskan untuk bacaan kanak-kanak. Novel sedemikian dipanggil novel kanak-kanak. Banyak penulis yang terlibat di dalam penulisan novel kanak-kanak. Selain Dewan Bahasa dan Pustaka, Penerbit Warisan, ‘K’ Publishing, Edusystem dan lain-lain giat menerbitkan novel kanak-kanak. Siti Aishah Ali telah menulis novel-novel Penerbangan QR 13, Budi, dan Lelaki Berkaki Kayu; Ghazali Ngah Azia menulis novel Misteri Azrul; dan Adi Alhadi menulis novel-novel Pulau Impian dan Hantu Pulau Kambing (sekadar menyebut beberapa nama).

Kegiatan lain yang dilakukan oleh penerbit di dalam bidang kesusasteraan kanak-kanak ialah menterjemah karya-karya Enid Blyton dan siri Harry Potter karya J. K. Rowling yang ditulis di dalam bahasa Inggeris ke bahasa Melayu.

Sekumpulan pengarang menjadikan golongan muda yang gemarkan bacaan ringan sebagai sasaran karya mereka. Antaranya ialah Shamsiah Mohd. Nor, Akhdiat Akasah dan Sri Diah. Mereka menghasilkan novel popular.

Kesemua novel yang disebutkan di atas, mematuhi konvensi penulisan novel. Sehubungan itu, kita boleh mengkategorikannya ke dalam novel konvensional. Satu lagi bentuk novel di dalam kategori novel konvensional ialah novel sejarah. Novel sejarah bermaksud penceritaan tentang ketokohan seseorang tokoh sejarah atau sesuatu peristiwa sejarah.

Harun Aminurrashid menulis novel sejarah yang berjudul Panglima Awang, Anak Panglima Awang, Tun Mandak, Wan Derus dan Sultan Mahmud Melaka. Novel sejarah tulisan beliau yang berasaskan sesuatu peristiwa ialah Korban Kinabalu, Darah Kedayan dan Peristiwa Laksamana Cheng Ho ke Melaka. Pengarang mutakhir yang menulis novel sejarah ialah Zaharah Nawawi. Beliau menulis novel yang berjudul Panglima Sulong. Ditinjau dari sudut aliran, karya-karya telah dinyatakan sebelum ini menggunakan aliran realisme.

Walau bagaimanapun, terdapat beberapa orang novelis yang menghasilkan novel beraliran anti-realisme. Rahman Yusof menghasilkan novel absurd yang berjudul Warna-warna. Novel ini memenangi hadiah ketiga sayembara mengarang novel anjuran GAPENA pada tahun 1976. Novel Sampah karya Shahnon Ahmad merupakan sebuah lagi karya absurd. Novel absurd tergolong di dalam kategori novel tidak konvensional.

2.  Cerpen

Rajah di bawah, menyatakan bentuk-bentuk cerpen yang ada dalam Kesusasteraan Melayu Moden.

Bentuk-bentuk cerpen

Genre ini hanya muncul pada awal tahun 1920. Cerpen pertama berjudul ‘Kecelakaan Pemalas’ karya Nor bin Ibrahim. Kemudian diikuti dengan cerpen ‘Kemajuan Rekaan Dunia’ karya Ismail Sulaiman dan ‘Cubaan Kasih’ oleh Jentayu. Cerpen yang tersiar dalam Pengasuh dan Panduan Guru selepas itu menggunakan latar negara-negara Barat dan Timur Tengah. Cerpen di dalam Penyuluh berlatarkan China dan Indonesia. Manakala cerpen dalam Majalah Guru berlatarkan negara Eropah.

Namun demikian, terdapat penerokaan persoalan baru, iaitu pendidikan. Gesaan mencapai kemajuan dalam bidang pelajaran dan penguasaan ilmu diutarakan di dalam cerpen ‘Berusaha Itu Perbendaharaan yang Kekal’ (tanpa nama pengarang) dalam Dunia Melayu keluaran 21 Julai 1929. Cerpen lain yang mewakili tahun 1930-an, 40-an, dan 50-an ialah ‘Si Buta Menyesal Menjadi Celik’ karya Abdul Rahim Kajai (Warta Jenaka, 5 Ohos 1937); ‘Dari Perangkap ke Penjara, kemudian lalu ke Syurga’ karya Ishak Haji Muhammad; dan ‘Kejadian Dalam Estet’ karya Keris Mas (Mastika, April 1950).

ASAS 50 melahirkan tiga orang cerpenis yang prolifik, iaitu Keris Mas, Usman Awang dan Awan il-Sarkam. Keris Mas melahirkan kumpulan cerpen Patah Tumbuh. Usman Awang melahirkan Degup Jantung. Awam il-Sarkan melahirkan Putih Mata. Wakil-wakil cerpenis tahun 60-an ialah Ali Majod dengan cerpennya ‘Pensel Sebatang’ (Dewan Masyarakat, Oktober 1965) dan Mohd. Affandi Hassan dengan cerpennya ‘Hukum Tuhan’ (Dewan Masyarakat, Julai 1967). Wakil cerpenis tahun 70-an ialah Anwar Ridhwan dengan cerpennya ‘Dunia adalah Sebuah Apartmen’ (Dewan Sastera, Mac 1973) dan S. Othman Kelantan dengan cerpennya ‘Mimpi yang Bertaburan’ (Dewan Sastera, Jun 1975).

Kesemua cerpen yang dinyatakan di atas merupakan cerpen konvensional. Di samping itu, aliran penulisan karya yang digunakan ialah realisme. Namun demikian, muncul juga cerpen yang menyimpang jauh daripada cerpen konvensional. Penyimpangan yang dimaksudkan ialah:

1. Tidak mementingkan watak utama;
2. Latar tempat dan masanya tidak jelas; dan
3. Tiada unsur konflik yang memerlukan peleraian.

Satu contoh cerpen yang tidak mempunyai unsur ketegangan ialah ‘Anak-anak dari Pasir Pekan’ oleh Fatimah Busu (Dewan Bahasa, September 1975).

Pada dekad 70-an terdapat cerpen absurd. Contohnya ialah cerpen ‘Gap-gup-gup’ oleh Othman Puteh (Dewan Sastera, April 1976); ‘Fakurdafakia’ oleh Mana Sikana (Dewan Sastera, September 1976); dan kumpulan cerpen Parasit oleh Anwar Ridhwan. Kesemua cerpen absurd memanfaatkan aliran absurdisme.

Di samping itu, terdapat:

1. Cerpen panjang;
2. Cerpen berunsur Islam; dan
3. Cerpen berdasarkan karya tradisional.

Contohnya mengikut urutan ialah ‘Satu Legenda Himpunan Bakawali’ oleh Fatimah Busu (Dewan Budaya, Januari 1983); ‘Ungkapan’ oleh Shahnon Ahmad (Dewan Sastera, Februari 1985); dan ‘Mimpi Paduka’ oleh Othman Puteh (Dewan Sastera, Jun 1983). Ketiga-tiga bentuk yang disenaraikan itu berbentuk konvensional dan beraliran realisme.

Jika genre novel terdapat bentuk novel kanak-kanak, begitu jugalah dengan cerpen. Penulis mapan yang terkenal dalam penulisan cerpen kanak-kanak termasuklah Ali Majod, Azizi Haji Abdullah dan Rejab F. I. Salah satu kumpulan cerpen Ali Majod yang terkenal ialah Dalam Diri. Azizi menulis cerpen Paku Payung dan Limau Mandarin yang termuat dalam buku teks Kesusasteraan Melayu SPM Bacalah Dalam Bahasamu, Jilid A. Rejab F. I. menulis cerpen Hadiah Hari Guru yang termuat di dalam buku teks Komsas (kini bidang estetika) Tingkatan 1 Sehijau Warna Daun. Semua cerpen yang dinyatakan itu merupakan cerpen konvensional dan dihasilkan dengan menggunakan aliran realisme.

3. Drama

Rajah 4.5 di bawah, menyatakan bentuk-bentuk drama yang ada dalam Kesusasteraan Melayu Moden.

Bentuk-bentuk drama

Bentuk drama tradisional yang paling tua di Tanah Melayu ialah wayang kulit. Seni persembahan ini sebenarnya bukan kepunyaan Tanah Melayu. Ada empat jenis wayang kulit, iaitu:
i. Wayang Kulit -  Berdasarkan Hikayat Seri Rama yang disadurkan daripada epik Ramayana. persembahannya menggunakan patung yang diukir dan alat muzik. Bahasa yang digunakan ialah bahasa Melayu Patani
ii. Wayang Melayu - Diambil daripada episod tentang Pandawa Lima di dalam epik Mahabharata dan sastera Panji. Persembahannya menggunakan patung-patung ukiran Jawa dan alat muzik. Bahasa yang digunakan ialah bahasa melayu pengaruh Jawa atau bahasa Jawa.
iii. Wayang Gedek - Banyak persamaan dengan wayang kulit di Thailand tetapi telah diubah suai. teks yang digunakan ialah Hikayat Seri rama yang disadurkan daripada epik Ramayana. Persembahannya menggunakan patung yang diukir dan alat muzik. bahasa yang digunakan ialah bahasa Melayu yang dipengaruhi oleh Bahasa Tahi.
iv. Wayang Purwa - Membawa cerita seperti Wayang Melayu tetapi tidak ada cerita panji. Persembahannya menggunkan patung dan alat muzik. Bahasa yang digunakan ialah bahasa jawa atau bahasa Melayu yang dipengaruhi bahasa Jawa.

Bentuk drama tradisional yang kedua ialah drama bangsawan. Seni bangsawan berasal dari India dan dibawa masuk ke Pulau Pinang. Persembahan ini diambil alih oleh seorang usahawan di dalam kalangan Jawi Pekan yang bernama Muhammad Pusi. Kepopularan ‘Pusi Indera Bangsawan of Penang’ telah menumbuhkan banyak kumpulan lain. Harus diingat bahawa persembahan bangsawan tidak menggunakan sebarang skrip. Seni bangsawan mula menggunakan cerita yang berpijak di bumi nyata apabila kumpulan Dardanella dan Bolero dari Indonesia datang ke Tanah Melayu. Kumpulan dari Indonesia itu telah memperkenalkan drama sandiwara di Tanah Melayu.

4. Sajak

Sajak ialah satu-satunya genre puisi di dalam kategori Puisi Melayu Moden. Puisi moden yang pertama dihasilkan oleh Omar Mustafa pada tahun 1913. Karya beliau berjudul ‘Angan-angan dengan Gurindam’ yang disiarkan oleh Utusan Melayu keluaran 18 Januari 1913. Daripada tajuknya kita dapati Omar bermaksud untuk menulis gurindam. Namun demikian, jika ditinjau bentuk dan isinya, karya itu sebenarnya sajak, bukan gurindam.

Lihat rangkap pertama karya tersebut:

	Bangkitlah bangkit! Mengapa tidur lama sangat? Di mana dapat mencari negeri yang sekaya negeri kita? Bangkitlah bangkit! Timah dimasak sudahlah hangat.

Sayangnya, gaya persajakan Omar tidak menjadi ikutan penulis lain dengan segera. Hanya pada dekad 30-an barulah sajak menjadi genre puisi yang popular dengan gaya yang lembut dan romantik. Penyair yang bertanggungjawab mempopularkannya ialah Muhammad Yassin Maamur atau nama penanya Punggok. Sajak pertamanya berjudul ‘Di Tengah Segara’ yang bermodelkan pantun.

Rangkap pertamanya berbunyi:

	Di dalam gelombang hambur menghambur Kudengar seru sayup bahasa Hatiku lebur bagaikan hancur Hendakku renang beta tak bisa.

Sajak di atas dikatakan bermodelkan pantun kerana:

1. Ada empat baris serangkap;
2. Mempunyai 8 hingga 12 suku kata setiap baris; dan
3. Rima akhirnya a-b-a-b.

Namun demikian, kita tidak boleh menyamakan sajak di atas dengan pantun kerana tidak ada bahagian yang menjadi pembayang. Tidak juga syair kerana rima akhirnya bukan a-a-a-a walaupun semuanya maksud.

Bentuk sedemikian tidak lagi kelihatan di dalam sajak dekad 50-an. Ini bermakna, sajak yang dihasilkan sudah seratus peratus bebas daripada ikatan puisi tradisional. Perhatikan sajak di bawah yang ditulis pada tahun 1956.

Sajak hasil karya A. Samad Said

Rajah di atas, memperlihatkan sebuah sajak karya A. Samad Said, antara penulis sajak yang terulung di Malaysia. Sajak di atas terhasil penuh syahdu dan terangkum dengan rasa cintakan negara yang mendalam. Kita menemui pernyataan bercirikan romantisisme di dalam sajak tersebut. Walau bagaimanapun, pada penghujung tahun 1955, terdapat dua aliran yang mulai menyimpang jauh antara satu sama lain. Pihak pertama, iaitu Othman Awang dan Masuri S. N. mementingkan isi, penggunaan bahasa yang sangat biasa, dan mudah difahami khalayak. Pihak kedua, iaitu Noor S. I., A. S. Amin, dan M. Ghazali membuat pembaharuan melalui penggunaan simbol-simbol dan imej yang terkeluar daripada kebiasaan di dalam sajak mereka. Sajak mereka telah dilabel sebagai sajak kabur.

Label itu diberi kerana terdapat gambaran yang sukar difahami maksudnya dengan tepat. Hal itu telah menimbulkan polemik dalam kalangan pelbagai pihak.

Misalnya, di bawah adalah sebuah sajak yang ditulis oleh A. S. Amin.

Sajak hasil karya A. S. Amin

Tentulah puisi ini tidak mudah ditelusuri maksudnya. Beliau menggunakan imej-imej ‘tua’, ‘hijau’, ‘ombak’, ‘merah’, dan ‘orang dagang’. Di dalam puisi yang singkat ini, ia memberi imej yang banyak dan kita mesti menafsirkan imej itu dan mengaitkannya antara satu dengan lain untuk sampai kepada ‘kuasa’ yang dipersoalkan. Walau bagaimanapun, itu masih boleh dibahas dan dianalisis. Puisi ini dihasilkan pada tahun 1957, tahun kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu. Oleh sebab itu, isinya boleh sahaja dihubungkan dengan soal hak, kesetiaan kepada negara, nasib rakyat asalnya dan masa depan mereka. Ternyata bahawa ‘kesukaran’ itu tiada kebenarannya.

Namun demikian, sajak dekad 60-an yang diperturunkan di bawah tidak romantis, sebaliknya mengandungi pengucapan yang menjelaskan rasa tidak puas hati terhadap sesuatu.

Rajah di bawah, memperlihatkan sebuah sajak karya A. Latiff Mohidin bertajuk Sungai Tua.

Sajak hasil karya A. Latiff Mohidin

Sajak di atas berbentuk konvensional. Unsur-unsur protes yang terdapat di dalam sajak itu dan sajak-sajak karya ramai penyair lain telah menghasilkan satu bentuk dalam Puisi Melayu Moden, iaitu sajak protes. Pada tahun 70-an, banyak lagi perubahan yang berlaku. Kemala memantapkan aliran mistisisme Islam melalui sajak panjang ‘Meditasi’ dan kumpulan puisi Kaktus-kaktus. Suhaimi Haji Muhammad mengemukan sajak-sajak eksperimen yang:

1. Mengkonkritkan idea dan kata;
2. Memanipulasikan kata, suku kata, dan tanda baca; dan
3. Ada yang menggunakan rajah-rajah tertentu.

Beliau menghasilkan kumpulan Bumi Hijau (1971) dan Chorus Manusia Pengungsi (1976) yang mengandungi puisi konkrit. A. Ghafar Ibrahim muncul dengan kumpulan Tan Sri Bulan (1976) dan Tak Tun (1978) yang mengandungi sajak 3V, iaitu Vokal, Verbal dan Visual. Sajak bentuk ini kaya dengan gerakan dan wawasan. Demikian juga dengan sajak Dundun Cakcak yang bertolak daripada unsur-unsur bunyi alat muzik tradisional Melayu. Selain itu muncul pula sajak berunsur Islam yang dihasilkan oleh Nahmar Jamil, A. Wahab Ali, Shafie Abu Bakar dan lain-lain.

Tiada perubahan yang mendadak pada dekad 80-an hingga kini. Sejak A. Samad Said mengumumkan persaraannya selepas menerbitkan puisi panjangnya yang berjudul al-Amin sehingga kini, sajak-sajak konvensional terus menguasai dada-dada akhbar dan majalah di Malaysia.
 

BENTUK KESUSASTERAAN MELAYU MODEN

Topik ini akan menyentuh tentang bentuk-bentuk Kesusasteraan Melayu Moden. Turut dibincangkan ialah kategori, jenis, unsur, tokoh, karya, dan tidak ketinggalan membanding bezakan antara novel dan cerpen. Namun demikian, aliran penulisan karya sastera akan dijelaskan terlebih dahulu kerana aspek tersebut turut terdapat di dalam perbincangan ini.

ALIRAN DALAM PENULISAN KARYA SASTERA

Pengarang menggunakan pelbagai cara dan berpegang kepada hanya satu haluan pemikiran untuk melahirkan segala yang dihajatinya ke dalam sesebuah karya. Haluan pemikiran atau hala tuju itulah yang dinamakan aliran. Oleh sebab itu, terdapat pengarang yang memilih untuk:

1. Berterus terang;
2. Menggunakan cara halus dan kasar;
3. Menumpukan perhatian kepada keindahan; dan
4. Mementingkan isi semata-mata.

Hala tuju pemikiran pengarang

Melalui rajah di atas, anda dapat melihat haluan pemikiran atau hala tuju pengarang dalam mencipta karya dengan lebih jelas.

Aliran penulis karya sastera

Melalui rajah di atas, anda dapat melihat aliran yang diikuti oleh para penulis karya sastera.

1. Klasikisme

‘Klasik’ berasal daripada kata classic di dalam bahasa Inggeris yang bermaksud sesuatu yang bermutu dan tinggi nilainya. Kata classics pula merujuk kepada karya sastera yang agung terutamanya karya-karya zaman Greek dan Latin. Classical bermaksud pengelasan karya atau penilaian terhadapnya berasaskan kesetandingan nilainya dengan karya pada zaman yang telah disebutkan. Classicism bermaksud gaya yang didasarkan kepada tamadun berkenaan sebagai modelnya.

Sumber lain mentakrifkan klasik sebagai sesuatu yang memiliki kedudukan yang diakui dan tidak diragukan. Jika dirujuk kepada kesusasteraan, klasik bererti karya yang tinggi nilainya dan sering dijadikan tolok ukur atau karya sastera zaman kuno yang bernilai kekal. Klasikisme bererti peniruan langgam seni (kebudayaan mahupun kesusasteraan) Yunani dan Romawi kuno, yang ditandai dengan pengutamaan bentuk, kesederhanaan dan penguasaan emosi seperti yang berlaku pada abad ke-18 Masihi.

Berdasarkan keterangan di atas, dapat dirumuskan bahawa klasikisme merupakan satu aliran yang berpegang kepada pemikiran bahawa karya sastera mestilah mengutamakan bentuk, isi dan penuh dengan emosi. Aliran ini juga sangat mementingkan nilai yang terkandung di dalam sesebuah karya. Sehubungan itu, pengarangnya patuh kepada konvensi sastera yang sedia ada, tidak kira sama ada prosa mahupun puisi. Jika karya itu serangkap pantun misalnya, konvensi pantun mesti dipatuhi, isinya telah dikenal pasti, dan matlamatnya juga telah ditentukan.

2. Romantisisme

Aliran penulisan karya sastera ini memfokuskan kepada perasaan. Konsep itu muncul di Eropah sebagai reaksi kepada rasionalisme. Aliran ini beranggapan bahawa fikiran manusia terbatas. Oleh sebab itu, intuisi (gerak hati) diperlukan untuk menanggap rahsia alam ini. Tafsiran sedemikian dikaitkan dengan karya yang bergelumang dengan perasaan. Perasaan itu merupakan ungkapan romantis, sedih dan pilu (melankolis) terhadap orang yang dikasihi. Namun demikian, perasaan tersebut tidak terhad kepada kekasih sahaja malahan juga kepada negara dan Tuhan.

3. Realisme

Aliran penulisan karya sastera ini menumpukan perhatian kepada gambaran atau penggemblengan isu masyarakat dan muncul di Barat pada tahun 1930. Di Malaysia dan Singapura, aliran ini diamalkan oleh pengarang dan penyair ASAS 50. Kesemuanya memperjuangkan keadilan sosial. Oleh sebab itu, persoalan utama yang melatari karya mereka ialah isu kemasyarakatan. Antaranya ialah darurat, ketidakadilan sosial, politik dan nasionalisme.

Akibat daripada kecenderungan untuk memihak kepada politik dan idea-idea sosialis, muncul satu cabang baru dalam realisme, iaitu realisme sosialis. Para pengarang yang berpegang kepada cabang realisme ini memberi kemenangan kepada golongan miskin dan tertindas. Di Malaysia, Kassim Ahmad menulis kritikan sastera berasaskan realisme sosialis.

4. Naturalisme

Pada peringkat awal, aliran penulisan karya ini dipegang oleh para pelukis. Lukisan yang terhasil menggambarkan sesuatu objek di dalam bentuk sebenarnya. Apabila aliran ini dibawa masuk ke dalam penghasilan karya sastera, para penulis yang mendukunginya mengemukakan karya yang isi dan persoalannya benar wujud di dalam masyarakat, terutamanya kepincangan yang berlaku di dalam masyarakat. Penggemblengan aliran ini kita temui di dalam kumpulan cerpen yang berjudul Dua Zaman. Harus diingat bahawa cerpen yang terkumpul dalam kumpulan tersebut dihasilkan oleh penulis ASAS 50.

5. Absurdisme

Aliran penulisan karya ini lahir sesudah eksistensialisme. Manusia seolah-olah kehilangan segala-galanya selepas Perang Dunia Kedua. Situasi tersebut membentuk kekosongan dalam jiwa manusia, tidak terkecuali jiwa para pengarang. Dengan demikian, muncullah keluh-kesah di dalam jiwa pengarang. Lalu muncullah karya-karya yang bertentangan dengan kenyataan, tidak masuk akal dan mustahil.

6. Surealisme

Surealisme muncul di dalam dunia kesusasteraan akibat daripada pelaksanaan psikoanalisis Freud yang berhubung dengan kejiwaan manusia. Karya-karya yang mengaplikasikannya menjurus kepada aspek tidak rasional dalam kehidupan manusia, iaitu aspek bawah sedar.

7. Keislaman

Aliran ini muncul di Malaysia akibat tercetusnya polemik sastera Islam. Menurut aliran ini, karya sastera yang terhasil perlu mengikut lunas Islam. Di samping itu, karya yang terhasil perlu melukiskan kejernihan hidup orang bertakwa dan menggambarkan ketidaktenteraman orang yang menjauhi Islam.

TOKOH-TOKOH KESUSASTERAAN MELAYU

Terdapat beberapa tokoh-tokoh yang terkenal dalam Kesusasteraan Melayu kerana jasa mereka menyumbangkan hasil-hasil karya. Antaranya:

1. Tun Sri Lanang
2. Hamzah Fansuri
3. Raja Ali Haji
4. Abdullah Munsyi
5. Syed Syeikh al-Hadi
6. Ahmad Rashid Talu
7. Abdul Rahim Kajai
8. Muhammad Yassin Maamur
9. Ishak Haji Muhammad
10. Keris Mas
11. Shahnon Ahmad
12. Usman Awang
13. A. Samad Said
14. Arena Wati
15. Muhammad Haji Salleh
16. Noordin Hassan
17. Abdullah Hussein
18. S. Othman Kelantan

1. Tun Sri Lanang

Nama sebenarnya ialah Tun Muhammad bin Tun Ahmad. Beliau ialah Bendahara Johor semasa pemerintahan Sultan Abdul Jalil (1570 – 1579). Pada tahun 1613, beliau dibawa ke Acheh apabila Johor dikalahkan oleh Acheh. Di sana beliau mengajar bahasa Melayu kepada Syeikh Nuruddin al-Raniri dan menyambung penulisan bukunya, Sejarah Melayu. Buku tersebut membolehkan kita mengetahui sejarah dan budaya bangsa kita pada hari ini. 

2. Hamzah Fansuri

Hamzah Fansuri ialah seorang pujangga Melayu-Islam pada zaman kegemilangan Acheh. Beliau dilahirkan di Barus, Sumatera Utara. Beliau terkenal sebagai seorang penyair dan ahli tasauf. Ajarannya ditentang oleh Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf dari Singkel. Sultan Acheh mengarahkan buku-buku karangan Hamzah dibakar. Hamzah mempelopori genre syair di dalam Kesusasteraan Melayu. Beliau menulis Syair Perahu, Syair Burung Pungguk, Syair Dagang, Syair Sidang Fakir dan Syair Burung Pingai. Selain itu, beliau menulis kitab Sarab al-Asyikin dan Asrar al-Ariffin fi-Bayan Ilmu al-Suluk wal-Tauhid.

3. Raja Ali Haji

Raja Ali Haji dilahirkan di Pulau Penyengat, Riau. Berketurunan pembesar Bugis. Beliau terkenal sebagai ahli bahasa. Beliau menulis buku tatabahasa Melayu yang berjudul Bustan al-Katibin (Taman Pujangga) pada tahun 1857. Di samping itu, beliau menulis sebuah kamus yang diberi judul Kitab Pengetahuan Bahasa. Karya beliau yang terkenal ialah Tuhfat al-Nafis. Karya historiografi ini telah memasukkan tarikh mengikut kalendar Hijrah. Selainnya ialah Syair Abdul Muluk, Syair Suluh Pegawai, Syair Siti Sianah, Syair Gemala Mastika, dan Gurindam Dua Belas. Sebagai penulis yang prolifik, beliau bukan sahaja menyumbang kepada bidang kesusasteraan malahan juga sejarah dan bahasa.

4. Abdullah Munsyi

Nama sebenar beliau ialah Abdullah bin Syeikh Abdul Kadir. Abdullah amat meminati bidang penulisan. Sehubungan dengan itu, beliau telah menghasilkan karya asli, terjemahan, dan puisi. Karya asli beliau ialah Kisah Pelayaran Abdullah (1838), Dawa’il Kulub (1838) dan Hikayat Abdullah (1840). Beliau telah menterjemah Hikayat Panca Tenderan (1838). Karya puisi beliau ialah Syair Singapura Terbakar (1830) dan Syair Kampung Gelam Terbakar (1847). Sementara penerbitan naskhah lama yang diusahakannya ialah Sejarah Melayu (1830) dan Kitab Adat Segala Raja-raja dalam Segala Negeri (1837).

Karya Abdullah Munsyi menampakkan ciri moden dan pengekalan ciri sastera klasik. Isi karyanya realistik. Abdullah juga memperkenalkan genre karya yang baru iaitu autobiografi dan memoir. Oleh sebab itu, para sarjana seperti Ismail Hussein, Kassim Ahmad, dan Yahya Ismail melabelkan Abdullah Munsyi sebagai ‘Bapa Kesusasteraan Melayu Moden’. Namun demikian, masih terdapat ciri sastera klasik di dalam karya Abdullah Munsyi. Beliau masih meneruskan penggunaan syair di dalam karyanya. Di samping itu, beliau menyisipkan puisi di dalam karya berbentuk prosa.

5. Syed Syeikh al-Hadi

Nama beliau yang sebenarnya ialah Syed Syeikh bin Ahmad al-Hadi. Beliau dilahirkan di Kampung Hulu, Melaka pada tahun 1867. Beliau mendapat pendidikan di Mekah, Beirut dan Kaherah. Pernah belajar dengan Muhammad Abduh, seorang reformis Islam. Beliau mengelolakan penerbitan al-Imam (1906-08) dengan rakannya Syeikh Muhammad Jalaluddin al-Azhari, Syeikh Muhammad Salleh Al-Kalali dan Haji Abbas Mohammad Taha setelah kembali ke tanah air.

Beliau menghasilkan novel saduran pertama berjudul Hikayat Faridah Hanum. Keuntungan jualan novel itu digunakan untuk mendirikan The Jelutong Press, Pulau Pinang. Syarikat percetakan itu menerbitkan majalah al-Ikhwan (1927) dan akhbar Saudara (1928). Syed Syeikh al-Hadi merupakan seorang tokoh sastera, agama, pendidikan, dan wartawan yang berwibawa. Beliau merupakan tokoh reformis Islam yang secara sedar menyuarakan keburukan budaya Barat, kepentingan pendidikan, emansipasi wanita dan Islam yang progresif.

6. Ahmad Rashid Talu

Nama sebenar beliau ialah Ahmad bin Mohammad Rashid. Beliau keturunan Minangkabau. Gelaran ‘Talu’ di hujung namanya ialah nama kampung asal orang tuanya di Sumatera. Ahmad Rashid Talu dilahirkan pada tahun 1889 di Pulau Pinang. Perkenalan dengan Syed Syeikh al-Hadi mungkin menjadi sebab beliau bergiat aktif di dalam bidang penulisan. Beliau pernah berkhidmat dengan akhbar Bahtera pada tahun 1932. Ahmad Rashid Talu terkenal di dalam bidang penulisan novel. Beliau menghasilkan novel Kawan Benar (1927), Iakah Salmah? (1928), Dua Belas Kali Sengsara (1929), Siapakah Jahat atau Datuk Chenchano (1930-31) dan novel yang tidak selesai berjudul Rahmah binti Abdullah.

Beliau pernah menerbitkan majalah cerita yang dinamakan Kawan Bercakap pada tahun 1934 tetapi diberhentikan kerana tidak cukup modal. Ahmad Rashid Talu merupakan pelopor novel Melayu berunsur tempatan. Novelnya Kawan Benar berlatarkan Tanah Melayu, wataknya orang Melayu, serta mengemukakan persoalan dan permasalahan dalam masyarakat Melayu. Beliau juga menghasilkan novel Melayu asli, bukan saduran atau terjemahan atau adaptasi. Di samping itu, beliau merupakan novelis pertama mengemukakan watak bukan Melayu. Watak itu ialah See Ho di dalam novel Dua Belas Kali Sengsara. 

7. Abdul Rahim Kajai

Nama beliau yang sebenarnya ialah Haji Abdul Rahim bin Haji Salim. Beliau dilahirkan di Setapak, Kuala Lumpur pada tahun 1894. Abdul Rahim mendapat pendidikan Melayu dan Inggeris. Beliau berkhidmat dengan akhbar Idaran Zaman, Saudara, Majlis, Warta Malaya, Utusan Melayu, Perubahan Baru dan Berita Malai sebagai wakil, penolong pengarang dan pengarang di Kuala Lumpur, Pulau Pinang dan Singapura. Beliau diberi gelaran ’Bapa Wartawan Melayu’ kerana usaha yang bersungguh-sungguh memupuk semangat kebangsaan di dalam kalangan orang Melayu.

Di samping itu, beliau merupakan seorang pelopor di dalam bidang cerpen kerana menghasilkan banyak cerpen antara tahun 1936 hingga 1941. Beliau menghasilkan 36 buah cerpen yang disiarkan dalam Warta Jenaka dan 12 buah cerpen yang disiarkan dalam Utusan Zaman dan Mastika. Kumpulan cerpen beliau telah dibukukan. Antaranya ialah Pusaka Kajai (1949), Banyak Udang Banyak Garam (1961), dan Lain Padang Lain Belalang (1961). Di dalam bidang kewartawanan, Abdul Rahim Kajai menghasilkan buku Panduan Wartawan (1941). Beliau pernah menghasilkan novel saduran berjudul Cerita Dzul-Ruhain (1930-31).

8. Muhammad Yassin Maamur

Beliau dilahirkan di Brickfield, Kuala Lumpur pada 18 September 1910. Pendidikan yang diterimanya terputus-putus. Memasuki Sultan Idris Training College (SITC) dari tahun 1929 hingga 1931. Pernah menjadi guru penolong, guru besar dan guru pelawat. Minat Muhammad Yassin (Punggok) di dalam bidang kesusasteraan timbul semasa berkawan rapat dengan Abdullah Sidek dan Ibrahim Yaacob di SITC.

Dalam tahun 1933, beliau menulis puisi berjudul ‘Di Tengah Segara’ di dalam Majalah Guru, kemudian diikuti dengan lima buah sajak lagi dalam majalah yang sama. Punggok merupakan penyair yang prolifik pada zamannya. Sajak-sajak awal beliau masih terikat dengan Puisi Melayu Tradisional. Sajak Punggok yang bebas sepenuhnya daripada tradisi lama ialah ‘Tak Disangka-sangka’. Di samping puisi, beliau juga menghasilkan cerpen yang disiarkan dalam Warta Ahad, Warta Jenaka, Majalah Guru dan Majlis. Pada tahun 1936, beliau menghasilkan novel yang berjudul Suka dan Duka.

9. Ishak Haji Muhammad

Nama sebenar beliau ialah Awang Ahmad bin Haji Muhammad. Lahir di Kampung Bukit Seguntang, Temerloh, Pahang pada 14 November 1910. Beliau pernah menjadi Pegawai Pentadbir Melayu, guru, ahli politik, wartawan, dan pengarang. Semasa pemerintahan Jepun di Tanah Melayu, Ishak menjadi pengarang Berita Malai dan turut menyumbang untuk Semangat Asia dan Fajar Asia. Beliau menulis cerpen dan novel yang bertemakan semangat kebangsaan, kritikan sosial dan ekonomi. Bagi mengenang jasa beliau, kerajaan Malaysia menganugerahkan gelaran Pejuang Sastera kepadanya pada tahun 1973. Ishak meninggal dunia pada tahun 1994.

Di dalam bidang penulisan, Ishak menggunakan nama-nama pena yang lain seperti Pak Sako, Pak Pandir Moden, Isako San, Anuar, Hantu Raya dan Lamri. Cerpen beliau dimuatkan dalam kumpulan Segar. Novel yang beliau hasilkan ialah Putera Gunung Tahan, Anak Mat Lela Gila, Budak Beca, Jalan ke Kota Bharu, Pengantin Baru, Cemburu Celik, Menari yang Lari, Pertemuan di Sungai, Selayang Pandang, Anak Dukun Deraman, dan Tijah Tukang Cukur. Di samping itu, beliau menulis rencana di dalam Warta Malaya dan Suluh Malaya. Beliau juga mengelolakan ruangan pojok dalam Warta Malaya, Utusan Melayu, dan Utusan Zaman. 

10. Keris Mas

Nama sebenar beliau ialah Kamaluddin bin Muhammad. Beliau dilahirkan pada 10 Jun 1922 di Kampung Ketari, Bentong, Pahang. Beliau pernah menyertai parti politik, berkhidmat dengan akhbar-akhbar Warta Negara dan Utusan Melayu, Ketua Pengarang Dewan Bahasa dan Dewan Sastera, Penulis Tamu di DBP, dan Karyawan Seni di Universiti Malaya. Sasterawan Negara yang pertama ini pernah bergiat dalam ASAS 50 di Singapura. Beliau menulis cerpen dan novel. Keris Mas mengemukakan karya yang menyentuh pelbagai persoalan. Antaranya ialah nasionalisme, darurat, kritikan sosial, ekonomi, politik, dan sebagainya.

Cerpen Keris Mas termuat di dalam kumpulan bersama pengarang-pengarang lain dan perseorangan. Misalnya Mekar dan Segar (1959), Dua Zaman (1963), Patah Tumbuh (1973), Koleksi Cerpen-cerpen Malaysia (1977), Cerpen-cerpen ASEAN (1978), Menunggu Ratu Adil (1985) dan Dongeng Merdeka (1985). Novel-novel yang beliau hasilkan ialah Pahlawan Rimba Malaya (1946), Korban Kesuciannya (1949), Anak Titiwangsa (1967), Saudagar Besar Dari Kuala Lumpur (1982), dan Rimba Harapan (1986). Keris Mas kembali ke Rahmatullah pada tahun 1995.

11. Shahnon Ahmad

Shahnon Ahmad dilahirkan di Kampung Banggul Derdap, Sik, Kedah pada 13 Februari 1933. Menerima pendidikan di sekolah Melayu, sekolah Inggeris di Alor Setar, dan lulus Senior Cambridge daripada Maktab Sultan Abdul Hamid, Alor Setar. Pernah menjadi askar, guru, pegawai penyelidik kamus di Universiti Kebangsaan Australia dan pensyarah. Beliau pernah menjadi Ahli Parlimen PAS bagi kawasan Sik, Kedah.

Shahnon menulis cerpen, cerpen terjemahan, novel, drama, esei dan kritikan sejak tahun 1954. Koleksi-koleksi cerpen beliau ialah Cepu Kencana, Anjing-anjing, Debu Merah, Selesai Sudah, dan Seketul Hati Seorang Pemimpin. Novel yang telah dihasilkannya ialah Rentung, Terdedah, Ranjau Sepanjang Jalan, Menteri, Protes, Perdana, Srengenge, Kemelut, Seluang Menodak Baung, Al-Syiqaq 1, Tunggul-tunggul Gerigis, Patriarch, Tok Guru, Sutan Baginda, dan Tivi. Namun demikian, karyanya yang paling kontroversi ialah Shit. Drama-drama yang beliau hasilkan ialah Si Anak Rempang, Daging Darah, Monyet, Gembang-gembong Jakarta, dan Anak Rampang Karam di Kota. Di samping semua itu, Shahnon juga gemar menulis esei sastera dan esei sastera Islam serta kritikan. Antaranya ialah ‘Mengapa Aku Menulis Ranjau Sepanjang Jalan’ (1969), ‘Sastera Melayu dan Islam’ (1978), ‘Sastera Kita Merosot’ (1973), dan ‘Pengarang Kurang Gunakan Imaginasi’ (1976).

Shahnon ialah pengarang serba boleh kerana berkeupayaan menghasilkan karya-karya bermutu dalam bidang cerpen, novel, drama, esei dan kritikan. Beliau juga merupakan pengarang yang mahir dengan permasalahan masyarakat desa (membicarakan penderitaan dan kemiskinan petani-petani Melayu). Oleh sebab itu, Allahyarham Tun Abdul Razak pernah memberi gelaran ‘Victor Hugo Melayu’ kepadanya. Beliau ialah penerima Anugerah Sastera Negara yang membawa gelaran Sasterawan Negara ke-2 pada tahun 1982. Di samping itu, beliau dianugerahi gelaran Dato’ oleh Sultan Kedah.

12. Usman Awang

Usman bin Awang lebih dikenali dengan nama penanya Tongkat Warrant. Beliau dilahirkan pada 12 Julai 1926 di Kampung Tanjung Lembu, Kuala Sedili, Kota Tinggi, Johor. Beliau pernah menjadi petani, buruh paksa, polis, pembaca pruf, pemberita dan pengarang. Sebagai pengarang yang produktif, Usman menerima pelbagai anugerah dan pengiktirafan. Beliau dinobatkan sebagai penerima anugerah Pejuang Sastera (1976), penerima SEA Write Award (1982), penerima Ijazah Kehormat Doktor Persuratan dari Universiti Malaya (1983); dan penerima anugerah Sastera Negara (1983). Sumbangan-sumbangan beliau meliputi genre sajak, cerpen, drama, novel dan esei.

Sajak beliau yang dikumpulkan dalam bentuk buku ialah Gelombang (1961), Duri dan Api (1966), Suara Tujuh (1969) dan Teluk Gong (1967) di samping beberapa kumpulan bersama penyair lain. Walaupun ketokohan Usman lebih menyerlah dalam bidang puisi, beliau juga aktif menghasilkan cerpen dan drama. Cerpen beliau dimuatkan dalam kumpulan-kumpulan cerpen bersama penulis lain seperti Mekar dan Segar (1967), Dua Zaman (1965), Degup Jantung (1963), Pertentangan (1968) dan Cerita-cerita Pendek DBP (1958).

Sumbangan Usman di dalam bidang drama ialah Dari Bintang ke Bintang (1965), Serunai Malam (1966), Tamu di Bukit Kenny (1968), Di Bawah Matahari (1969), Tirai Zaman (1969), Kaki Langit (1971), dan Muzika Uda dan Dara (1967). Di samping genre sajak, cerpen, dan drama, Usman juga menghasilkan novel dan esei. Hanya sebuah novel yang berjaya beliau hasilkan, iaitu Tulang-tulang Berserakan (1966). Esei beliau termuat dalam buku-buku Tema dan Tugas Sastera Melayu Moden, Panduan Menulis Cerpen, dan Titian Zaman.

13. A. Samad Said

Nama penuh beliau ialah Abdul Samad bin Mohammad Said. Dilahirkan di Durian Daun, Melaka pada 9 April 1935. Beliau memulakan kerjaya sebagai kerani di Singapura. Kemudian memegang jawatan pengarang di akhbar Melayu dan Inggeris. Minat beliau dalam lapangan penulisan tumbuh daripada kegemarannya membaca karya sastera di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu serta berhubung rapat dengan sasterawan setelah menyertai ASAS 50 di Singapura. Beliau menulis karya-karya kreatif yang berbentuk novel, cerpen, drama dan sajak.

Cerpen beliau termuat di dalam kumpulan Liar di Api, Daun-daun Berguguran, Debar Pertama, dan Ke Mana Terbangnya Si Burung Senja. Novel karya A. Samad Said termasuklah Salina, Bulan Tak Bermadu di Fatehpur Sikri, Sungai Mengalir Lesu, Di Hadapan Pulau, Adik Datang, Daerah Zeni, Langit Petang, Hujan Pagi, dan Wira Bukit. Beliau juga menghasilkan drama dan sajak. Drama beliau berjudul Di Mana Bulan Selalu Retak dan Ke Mana Terbangnya Si Burung Senja. Puisinya tersiar di dalam kumpulan Liar Di Api, Daun-daun Berguguran, Benih Harapan, dan Daun Semalu Pucuk Paku.

Beliau menerima anugerah Pejuang Sastera pada tahun 1976, anugerah SEA Write Award, Anugerah Sastera Negara (1985) dan anugerah bergelar Datuk daripada kerajaan negeri Melaka. Pada hakikatnya, A. Samad Said merupakan seorang pengarang yang berani mendedahkan segala kepincangan masyarakat serta masalah sosial seperti pelacuran, penderitaan kaum buruh, masalah setinggan dan sifat kepura-puraan pemimpin serta golongan atasan. Namun demikian, selepas melancarkan mogok seni pada tahun-tahun 1980-an, akhirnya beliau mengumumkan untuk bersara daripada bidang penulisan karya sastera bermula pada 1 Mei 2000, yakni selepas terbit puisi panjang tentang Rasulullah yang berjudul Al-Amin kerana tidak berpuas hati dengan kerenah pengurus kesusasteraan.

14. Arena Wati

Nama sebenar beliau ialah Muhammad@Mohd. Dahlan bin Abdul Biang. Dilahirkan di Kalumpang, Jeneponto, Makasar, Indonesia pada 30 Julai 1925. Menerima pendidikan sehingga ke peringkat Sekolah Menengah Atas (SMA). Menjadi pelaut selama sembilan tahun sebelum menjadi wartawan dan pengarang. Arena Wati melibatkan diri di dalam bidang penulisan sejak tahun 1950-an. Beliau mempunyai pengalaman yang luas hasil daripada penglibatannya di dalam hal-hal pelayaran dan perkapalan serta pengembaraannya ke seluruh Kepulauan Melayu, Amerika Syarikat, Jepun dan Eropah. Beliau bergelar Sasterawan Negara ke-5.

Arena Wati menulis novel dan cerpen. Antara novel beliau ialah Kisah Tiga Pelayaran, Jalan Malam ke Ibu Kota, Gelora, Lingkaran, Gandaria, Sandera, Bunga Dari Kuburan, Kuntum Tulip Biru dan Sakura Mengorak Kelopak. Cerpen beliau yang dikumpulkan dalam bentuk buku ialah Tingkah Manusia, Burung Badai, Johor Bahru dan Dua Zaman (karya bersama).

Arena Wati merupakan seorang sasterawan yang sangat tekun, berpengalaman, dan mampu menghasilkan karya yang bermutu. Contohnya novel Lingkaran memenangi hadiah sagu hati di dalam Peraduan Mengarang Novel anjuran Dewan Bahasa dan Pustaka tahun 1962; novel Sandera memenangi hadiah ke-3 (hadiah paling baik pada masa itu) dalam Peraduan Mengarang Novel Sempena Sepuluh Tahun Kemerdekaan Negara; cerpen beliau seperti ‘Wisata’, ‘Bukan Satu Jalan ke Mekah’ dan ‘Alun Menggulung Perlahan’ memenangi Hadiah Sastera untuk tahun 1971 dan 1972.

15. Muhammad Haji Salleh

Beliau dilahirkan pada tahun 1942 di Trong, Taiping, Perak. Mendapat pendidikan di Sungai Acheh, Bukit Mertajam, dan Maktab Melayu, Kuala Kangsar. Beliau memegang jawatan guru sebelum menjadi pensyarah di beberapa buah universiti di dalam dan luar negara. Beliau mula menulis sajak dalam bahasa Inggeris yang tersiar di dalam majalah tempatan dan luar negara. Manakala sajaknya dalam bahasa Melayu mendapat sambutan masyarakat Malaysia dan pernah dibicarakan di Indonesia dan negara lain. Beliau juga menterjemah karya daripada bahasa Inggeris ke bahasa Melayu.

Antara karya beliau ialah Sajak-sajak Pendatang; Perjalanan Si Tanggang; Sajak-sajak Sejarah Melayu; Kalau, Atau, dan Maka; dan Sebuah Unggun di Tepi Danau. Di samping itu, beliau banyak menulis artikel, buku tentang sastera bandingan, dan buku pengetahuan, misalnya Pengalaman Puisi. Beliau juga seringkali memberi ceramah dan bimbingan kepada penggiat dan peminat sastera. Ketokohan beliau di dalam genre puisi moden terserlah bukan sahaja di tanah air malahan juga di negara jiran seperti Brunei, Singapura, Thailand, Filipina, Indonesia, Jepun dan lain-lain. Sehubungan dengan itu, beliau telah dianugerahkan gelaran Sasterawan Negara ke-6 pada tahun 1991 dan dianugerahkan SEA Write Award pada 26 September 1997.

16. Noordin Hassan

Beliau dilahirkan di George Town, Pulau Pinang pada 16 Januari 1929. Pernah menjadi guru, pensyarah, dan penyunting drama di RTM. Beliau amat meminati drama dan kesusasteraan Inggeris. Drama pentas pertama yang diarahkannya berjudul Tak Kunjung Kembali. Beliau mendalami pengetahuannya dalam bidang bahasa dan sastera Inggeris di University London pada tahun 1962 dan kursus Drama di dalam Pendidikan di University of Newcastle. Beliau ialah tokoh drama terulung di Malaysia. Dramanya yang berjudul Bukan Lalang Ditiup Angin memenangi Hadiah Sastera dalam bidang drama pada tahun 1972.

Drama-drama lain yang beliau hasilkan ialah Tiang Seri Tegak Berlima, Jangan Bunuh Rama-rama, Sirih Bertepuk Pinang Menari, Anak Tanjung, Malam Ini Penyu Menangis, Cindai, dan Peran. Noordin gemar membentangkan karya yang simbolik, menggunakan aliran surrealisme dan bersifat alegori. Di samping itu, karya beliau menyelitkan unsur-unsur dakwah dan mengkritik golongan oportunis dan hipokrit. Walaupun beliau menggunakan aliran surrealisme dalam mengenengahkan idea, tetapi karya beliau padat dengan unsur tradisional.

Sumbangan beliau di dalam bidang drama mendapat pengiktirafan di dalam dan di luar negeri. Beliau dianugerahkan SEA Write Award di Bangkok pada tahun 1987 dan anugerah Sasterawan Negara ke-7 daripada kerajaan Malaysia pada tahun 1993, serta sudah bergelar Datuk. 

17. Abdullah Hussein

Dilahirkan di Sungai Limau, Yan, Kedah pada tahun 1920. Mendapat pendidikan di sekolah Melayu dan Inggeris. Beliau pernah menjadi pengarang di Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur; Karyawan Tamu di Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang; dan pernah berkhidmat di Dewan Bahasa dan Pustaka, Brunei. Abdullah menghasilkan novel, cerpen, karya terjemahan, esei, drama, dan biografi. Antara novel-novelnya ialah Terjebak, Rantau Selamat, Intan, Interlok, dan yang terbaru Imam.

Selain itu, beliau juga menghasilkan cerpen. Dua kumpulan cerpennya yang telah dibukukan ialah Kota ke Kota dan Sebuah Pekan Bernama Semporna. Abdullah ialah pengarang yang kaya dengan pengalaman. Beliau telah dinobatkan sebagai Sasterawan Negara ke-8 dan telah dianugerahkan bintang kebesaran bergelar Dato’ oleh kerajaan negeri Kedah.

18. S. Othman Kelantan

Nama sebenarnya ialah Syed Othman bin Syed Omar. Dilahirkan pada tahun 1938 di Tebing Tinggi, Kemuning, Kelantan. Pernah menjadi guru, pensyarah, dan Karyawan Tamu di Universiti Malaya. Bidang penulisannya ialah novel, cerpen, rencana, dan sajak. Novel beliau ialah Angin Timur Laut dan Pertentangan. Novel terbarunya ialah Nogogho Astana (1997). Antara cerpennya ialah ’Pusaran’ dan ’Kesementaraan’. Beliau menerima anugerah SEA Write Award (1990) dan anugerah Sasterawan Negara ke-9.

PERKEMBANGAN KESUSASTERAAN MELAYU MODEN

Sub-topik ini akan membincangkan perkembangan Kesusasteran Melayu Moden dengan lebih mendalam melalui zaman selepas perang hingga 1970-an dan zaman mutakhir.

1.  Zaman Selepas Perang hingga 1970-an

1. Prosa Melayu Moden
Penulisan novel tidak menggalakkan selepas tamatnya Perang Dunia Kedua. Hanya beberapa orang novelis yang menghasilkan karya hingga tahun 1950. Antaranya ialah Harun Aminurrashid, Keris Mas, Ahmad Bakhtiar, dan Wijaya Mala. Jadual di bawah menjelaskannya. 

Novel-novel Tahun 1947 hingga 1949  

Nama Novelis Judul Novel Tahun Harun Aminurrashid Darah Kedayan 1947 Keris Mas Zain Zawiyah 1948 Ahmad Bakhtiar Hancur Hati 1949 Wijaya Mala Muda Tak Sudah 1949

 

Penulisan novel meningkat selepas Persekutuan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan. Peningkatan ini disebabkan adanya sayembara atau peraduan menulis novel. Pada tahun 1958, Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) menganjurkan peraduan mengarang novel. Pemenang-pemenang adalah seperti berikut:

Pemenang Sayembara atau Peraduan Menulis Novel pada Tahun 1958  

Nama Penulis Nama Novel Peringkat Kemenangan Hassan Ali Musafir Tempat pertama A. Samad Said Salina Tempat kedua Yahya Samah Layang-layang Putus Tali Tempat ketiga Suratman Markasan. Tak Ada Jalan Keluar Tempat keempat

 

Manakala hakim pada sayembara pada tahun 1962 memutuskan kemenangan seperti di bawah: 

Pemenang Sayembara atau Peraduan Menulis Novel padaTahun 1962  

Nama Penulis Nama Novel Peringkat Kemenangan Ibrahim Omar Desa Pingitan Tempat pertama Arena Wati Lingkaran Tempat kedua A. Wahab Ali Angin Hitam Tempat ketiga

 

Sayembara sempena 10 Tahun Merdeka diadakan pada tahun 1967. Kali ini pemenang-pemenangnya adalah seperti di bawah. 

Pemenang Sayembara atau Peraduan Menulis Novel pada Tahun 1967  

Nama Penulis Nama Novel Peringkat Kemenangan Arena Wati Sandera Tempat pertama Aziz Jahpin Pulanglah Perantau Tempat kedua Ismail Salleh (al-Fallah) Badan Bertuah Tempat ketiga Alias Harun Meniti Buih Hadiah sagu hati Khadijah Hashim Merpati Putih Terbang Lagi Hadiah sagu hati

 

Biro Bahasa Sabah mengadakan dua sayembara, iaitu pada tahun 1973 dan 1975. Novel Nafas yang Hampir Putus karya A.B. Amasaba memenangi hadiah pertama pada tahun 1973. Pada tahun 1975, hadiah kedua dimenangi oleh novel Cerah karya Amil Jaya. Gabungan Penulis Nasional (GAPENA) menganjurkan sayembara menulis novel pada tahun 1976 dan 1978. Novel Saga karya A. Talib Mohd. Hassan memenangi hadiah pertama. Novel Bulan Merah di Tiga Kuala karya Zahari Affandi memenangi hadiah kedua. Novel Warna-warna karya Rahman Yusof memenangi hadiah ketiga. Pada tahun 1978, novel yang menang ialah Perantau Membelah karya A. Kadir Ahmad. Kemudian pada tahun 1978, sayembara sempena Hari Guru telah diadakan. Antara pemenangnya adalah; 

Pemenang Sayembara Sempena Hari Guru pada Tahun 1978  

Nama Penulis Nama Novel Peringkat Kemenangan Baharuddin C.D Arca Berdiri Senja Tempat pertama A. Talib Mohd. Hassan. Pelarian Tempat kedua Ibrahim Omar Tiga Cucu Tempat ketiga

 

GAPENA menganjurkan satu lagi sayembara pada tahun 1979. Kali ini, novel-novel yang berjaya adalah seperti berikut: 

Pemenang Sayembara atau Peraduan Menulis Novel pada Tahun 1979  

Nama Penulis Nama Novel Peringkat Kemenangan Anwar Ridhwan Hari-hari Terakhir Seorang Seniman Tempat pertama A. Talib Mohd. Hassan Warisan Tempat kedua Dharmala N.S. Jejak Pulang Tempat ketiga R.S. Niza Kaul Hadiah sagu hati Marwilis Haji Yusuf Bila Lagi Kompang Berbunyi Hadiah sagu hati

 

Namun demikian, terdapat beberapa buah novel yang dihasilkan pengarang tetapi tidak memasuki peraduan. Shahnon Ahmad menulis novel-novel Rentong, Ranjau Sepanjang Jalan, Srengenge, Menteri, Perdana, Terdedah, dan lain-lain lagi. Yahya Ismail menulis novel Langkah Kiri. S. Othman Kelantan menulis novel Pertentangan dan Angin Timur Laut. Penulisan cerpen berkembang pesat selepas kemerdekaan. Ramai penulis baru muncul. Antaranya ialah A. Samad Said, Alias Ali, Hassan Ali, Arena Wati, Shahnon Ahmad, Nora, Malungun, A. Shukur Harun, Kassim Ahmad, Rejab F.I., Kala Dewata, dan Salmi Manja. Cerpenis-cerpenis baru yang muncul pada tahun 1960-an termasuklah Khadijah Hashim, Abdullah Tahir, Ajikik, Norjaya, A. Wahab Ali, S. Othman Kelantan, Affendi Hassan, dan Zakry Abadi. Faktor-faktor yang berikut telah menyuburkan penulisan cerpen:
1. Sumbangan wadah penyiar seperti Berita Minggu dan Mastika.
2. Sumbangan badan sastera seperti Persatuan Penulis Nasional(PENA).
3. Sumbangan institusi pendidikan yang mengajar kursus kreatif.
4. Pertambahan bilangan akhbar dan majalah.
5. Peraduan dan Hadiah Sastera (1971 – 1976).
 

Sehubungan itu, muncullah Fatimah Busu, Anwar Ridhwan, Azizi Haji Abdullah, Zahari Affendi, Zurinah Hassan, Baharuddin C.D, dan Baha Zain. Di samping itu, beberapa orang penulis telah menghasilkan kumpulan-kumpulan karya masing-masing. Antaranya ialah Selesai Sudah oleh Shahnon Ahmad; Jalan ke Puncak dan Dalam Pencarian oleh Norjaya; Kota ke Kota oleh Abdullah Hussein; Jalan ke Matahari oleh A. Samad Said; Sendirian oleh Ajikik, dan Di Perhentian Pertama oleh Abdullah Tahir. Kegiatan drama berpusat di Singapura pada tahun 50-an. Badan-badan yang menggiatkannya ialah Sriwana dan Perwana. Tokoh-tokoh drama yang menonjol ketika itu ialah Salim Bachik, Fatimah Yassin, Kalam Hamidi dan Bani Buang. Di Kuala Lumpur, Kala Dewata menulis Atap Genting Atap Rumbia. Usman Awang menulis Tetamu di Bukit Kenny. Sandiwara Radio yang mula disiarkan pada tahun 1946 diikuti dengan Bangsawan di Udara dan cerita mata-mata gelap serta cerita dari Timur Tengah. Penulis-penulis drama radio yang terkenal ialah Malina Manja, Othman Haji Zainuddin, Adibah Amin, Zain Hamzah dan Norjaya. Pada tahun 60-an lahir penulis skrip dan pengarah drama yang terkenal. Mereka ialah Syed Alwi, Noordin Hassan, dan Hashim Yassin. Turut muncul untuk menambahbaik karya drama ialah pengkritik seperti Krishen Jit, Salleh Joned, dan Hatta Azad Khan. Dekad 70-an diwarnai oleh siri Drama Minggu Ini melalui Radio dan Televisyen Malaysia (RTM), Peraduan Menulis Skrip Drama Pentas anjuran DBP pada tahun 1978, dan Pesta Teater 1979. Drama Bukan Lalang Ditiup Angin karya Noordin Hassan pernah disiarkan sebagai drama TV. Begitu juga dengan drama Matinya Seorang Pahlawan oleh Usman Awang. Drama Anjang Aki karya A. Talib Mohd. Hassan memenangi hadiah ketiga peraduan anjuran DBP. Antara drama yang muncul di dalam pesta teater ialah Umbut Keladi Tiada Berisi karya Malina Manja dan Alang Rentak Seribu karya Syed Alwi. 

1. Puisi Melayu Moden
Dunia persajakan Melayu pada dekad 50-an diungguli oleh penyair ASAS 50. Mereka ialah Masuri S.N. dan Usman Awang. Sebuah sajak yang ditulis oleh Masuri ialah ’Seribu Harapan’. Tiga buah sajak yang ditulis oleh Usman Awang ialah ’Pak Utih’, ’Jangan Menangis’ dan ’Gadis di Kuburan’. Pada hakikatnya, faktor kepesatan penghasilan sajak seiring dengan faktor kepesatan penghasilan novel, cerpen, dan drama yang telah dijelaskan sebelum ini. Penyair dekad 60 dan 70-an diwakili oleh Dharmawijaya, Firdaus Abdullah, Hadzrami A.R., Jihaty Abadi, Kassim Ahmad, Kemala, Rustam A. Sani, Shamsuddin Jaafar, A. Samad Said, Yahya M.S., Mokhtar Yasin, Badaruddin H.O., Adi Rumi, Marhan, Suhor Antarsaudara, Nahmar Jamil, Rejab F.I., A. Ghafar Ibrahim, T. Alias Taib, Latiff Mohidin, Baha Zain, Noor S.M., S. Panit, Atondra, dan Zam Ismail. Antara penyair wanita ialah Salmi Manja, Noraini Muhammad, Zurinah Hassan, Hanum Ain, Halimah Haji Ahmad, Aina M., Maznah Ali, Maimun Rahman, Zanariah Wan Abdul Rahman, Shafie Abu Bakar, J.M. Aziz, Jaafa HS, Sabar Bohari, dan Nor Aini Muhammad. Di samping itu, ramai juga yang berjaya menghasilkan kumpulan sajak sehingga tahun 1970-an. Kassim Ahmad menghasilkan Kemarau di Lembah; Shamsuddin Jaafar menghasilkan Desir Angin; A. Ghafar Ibrahim menghasilkan Tan Sri Bulan; Latiff Mohidin menghasilkan Sungai Mekong; T. Alias Taib menghasilkan Laut Biru di Seberang Takir; Suhaimi Haji Muhammad menghasilkan Bunga di Atas Batu; Kemala menghasilkan Meditasi, Timbang Terima, Era, dan Kaktus-kaktus. Sementara itu, Muhammad Hj. Salleh menghasilkan Sajak-sajak Pendatang.

2. Zaman Mutakhir

Dalam tahun 1980-an, muncul penulis baru seperti Shamsiah Mohd. Nor, Zaharah Ibrahim, Siti Aishah Murad, Nina Kirana, Webah Salleh, Ghazali Ngah Azia, Marsli N.O., Hassanuddin Mast Isa, dan Abu Hassan Morad. Kebanyakan mereka menulis novel popular, novel remaja, sajak, dan cerpen. Walau bagaimanapun, Keris Mas telah menghasilkan novel Saudagar Besar dari Kuala Lumpur yang seiring dengan keadaan semasa.

Pada tahun 1993, diadakan Hadiah Novel Melayu Baru Perangsang – GAPENA. Novel Restu karya Ismail Kassan yang memenangi hadiah kedua telah dijadikan buku teks untuk mata pelajaran Kesusasteraan Melayu peringkat Sijil Pelajaran Malaysia. Di samping itu, Hadiah Sastera Utusan Melayu-Public Bank diadakan pada tahun 1997. Dua buah novel remaja yang muncul ialah Julia karya Abu Hassan Morad dan Ekspedisi karya Mohd. Ghazali Tocheh. Othman Puteh turut menghasilkan sebuah novel remaja yang berjudul Terminal Tiga. Namun demikian, Shahnon Ahmad telah menggemparkan dunia sastera tanah air pada tahun 1999 dengan menulis novel kontroversi yang berjudul Shit.

Cerpen-cerpen dekad 80-an hingga kini berkembang pesat kerana majalah, akhbar, sayembara dan kumpulan cerpen memberi sumbangan yang bermakna. Majalah yang dimaksudkan ialah Dewan Sastera, Dewan Masyarakat, Dewan Budaya, dan Dewan Siswa. Hadiah Cerpen ESSO-GAPENA 1991 dan 1992 telah menghasil cerpen-cerpen bermutu. Begitu juga dengan kumpulan-kumpulan cerpen yang berjudul Sangkar (1990), Suara Ombak (1997), Menara 7 (1998), dan Wacana Hitam Putih (1998). Senarai karya-karya berkenaan terdapat dalam jadual di bawah.


Media Penyiar Cerpen (1984 – 1997)  

Pengarang Judul Cerpen Media Keluaran Jong Chian Lai ‘Tanah Bukit’ Dewan Masyarakat Disember 1984 S. Othman Kelantan ‘Kesementaraan’ Dewan Budaya Mac 1985 Azizi Haji Abdullah ‘Paku Payung dan Limau Mandarin’ Dewan Sastera Jun 1987 A. Rahmad ‘Chen Xiaoli’ Dewan Sastera Jun 1992 Mohd. Affandi Hassan ‘Birokrat Tulen’ Dewan Sastera November 1992 Faisal Tehrani ‘Kerana Manisnya Epal’ Dewan Siswa April 1995 Siti Hajar Mohd. Zaki ‘Menatap Wajahnya’ Dewan Siswa Mei 1997

Hadiah Cerpen ESSO-GAPENA  

Pengarang Judul Cerpen Sayembara Azmah Nordin ‘Kuntum Perdamaian’ Hadiah Cerpen ESSO-GAPENA 1991 Jais Sahok ‘Garis Panorama’ Hadiah Cerpen ESSO-GAPENA 1991 Razak Mamat ‘Perjalanan yang Tak Direncana’ Hadiah Cerpen ESSO-GAPENA 1992

Kumpulan Cerpen  

Pengarang Judul Cerpen Antologi Zaharah Nawawi ‘Pawana’ Suara Ombak (1997) Siti Aisah Murad ‘Ayu Zahira Masih di Sini’ Wacana Hitam Putih (1998) Zakaria Ali ‘Gajah Putih’ Wacana Hitam Putih (1998) Saroja Theavy a/p Balakrishnan ‘Lambaian Malar Hijau’ Menara 7 (1998)

Drama tahun 1980-an termasuklah Tikar Mengkuang Hamparan Bulu karya Abd. Talib Mohd. Hassan; Kala Dewata menulis Bujur Lalu Melintang Patah; Othman Hj. Zainuddin menulis Waktu sesudah itu, Usman Awang menulis Serunai Malam, Noordin Hassan menulis drama Malam Ini Penyu Menangis; dan Kala Dewata menulis Titik-titik Perjuangan.

Sajak-sajak tahun 80-an hingga kini juga termuat di dalam majalah dan akhbar selain daripada kumpulan sajak. Antara mereka yang tidak tergolong dalam kumpulan penyair veteran ialah Zaen Kasturi, Azran Abdul Rahman, Marzuki Ali, Moechtar Awang, Zaiton Ajamain, Mahanie Sulong, Sabariah Bahari, Naapie Mat, Wadi Leta S.A, Ami Masra, Mohamed Awang, Saiee Driss, Siti Zaleha M. Hashim, Saibil Madun, Jasni Matlani, Mustafa Jusoh, Wan Ahmad Tajuddin Wan Abdullah, Borhan Md. Zain, Chai Loon Guan, dan Nazim Mohd. Subari .

KESUSASTERAAN MELAYU MODEN

Batas pemisah telah diberi untuk memudahkan pemahaman terhadap pembicaraan yang berkaitan dengan sejarah pertumbuhan dan perkembangan Kesusasteraan Melayu. Pembatasan itu membahagikan Kesusasteraan Melayu kepada dua bahagian yang utama, iaitu Kesusasteraan Melayu Tradisional dan Kesusasteraan Melayu Moden. Saya telah membincangkan pelbagai perkara mengenai Kesusasteraan Melayu Tradisional sebelum ini. Kesusasteraan Melayu Moden ditanda oleh karya yang dicetak dengan mesin. Boleh dikatakan bahawa Kesusasteraan Melayu Moden bermula dengan munculnya karya-karya Abdullah Munsyi. 

Latar Belakang

Harus diingat bahawa pembatasan yang disebutkan di atas terus dipertikai hingga hari ini. Syed Muhammad Naquib Al-Attas di dalam bukunya yang membahaskan tentang konsep moden itu mengatakan bahawa Islam yang membawa kemodenan ke Alam Melayu. Sehubungan itu, beliau berpegang teguh kepada kecemerlangan Islam mengubah setiap aspek kehidupan umat Melayu.

Satu daripada perubahan itu berlaku di dalam bidang persuratan. Agama Islam telah memberi sumbangan terpenting ke arah tamadun bangsa Melayu melalui penyebaran ilmu. Oleh demikian, beliau menamakan Hamzah Fansuri sebagai Bapa Kesusasteraan Melayu Moden berdasarkan ketinggian mutu karya-karya yang beliau hasilkan.

Terpulanglah kepada para pemuka Kesusasteraan Melayu untuk menangani permasalahan ini. Modul ini tidak bertujuan untuk membincang atau membahaskannya. Semua perkara yang terkandung di dalam modul ini diasaskan kepada fakta-fakta yang sedia ada.

Perkara lain yang dijadikan asas kepada kemodenan itu ialah perubahan yang berlaku dalam isi kandungan karya yang dihasilkan. Buat pertama kali karya-karya mengemukakan hal-hal yang berpijak di bumi nyata, meninggalkan kebiasaan-kebiasaan dalam Kesusasteraan Melayu Tradisional (walaupun tidak semuanya), dan karya sastera boleh dinikmati oleh semua lapisan masyarakat tanpa pengecualian. Hal-hal yang disebutkan itu akan dibicarakan di dalam bahagian lain topik ini.

Kegiatan serupa itu berlangsung hingga sebelum Perang Dunia Kedua. Pada masa itu, muncul pengarang-pengarang yang terus menghasilkan karya yang berjejak kepada kenyataan dan dan menyentuh kehidupan masyarakat Melayu secara langsung. Semua hasil sastera telah diterbitkan dengan menggunakan teknologi percetakan.

Saya akan membincangkan aspek yang telah dikemukakan di atas mengikut tahap-tahapnya. Di samping itu, akan disentuh juga sejarah pertumbuhan dan perkembangan sesuatu genre, faktor-faktor yang menggalakkan pertumbuhannya, tokoh penting, dan institusi sastera yang turut menyumbang ke arah memartabatkan sastera tanah air.

1. Zaman Abdullah Munsyi

Tokoh Abdullah Munsyi
Sumber: http://tomhakim.blogspot.com/2007/12/permasalahan-bangsa-pengkhianatan-dan.html

Abdullah Munsyi telah diiktiraf sebagai Pelopor Kesusasteraan Melayu Moden. Gelaran itu diberikan kerana beliau yang memulakan penulisan corak baru yang menyimpang daripada tradisi sebelumnya. Ciri-ciri penulisan beliau ialah:

1. Tidak lagi berkisar di istana;
2. Tidak juga mengandungi mitos dan legenda;
3. Tidak terbina atas khayalan melulu; dan
4. Telah berhenti mengagung-agungkan golongan istana dan bangsawan.

Abdullah meninggalkan ungkapan-ungkapan tradisional seperti talibun yang sering diulang-ulang untuk melukiskan sesuatu. Beliau juga menggunakan ganti nama diri aku atau ku yang menjelaskan sifat keakuan dan sifat bertanggungjawab terhadap karya yang dihasilkan. Genre-genre baru yang diterokai beliau ialah autobiografi dan memoir. Walau bagaimanapun, masih terdapat ciri-ciri sastera Melayu tradisional dalam karya seperti Hikayat Abdullah dan Hikayat Pelayaran Abdullah ke Kelantan. Di samping itu, lenggang-lenggok bahasa yang digunakan oleh beliau masih terikut-ikut dengan bahasa yang terdapat dalam Sejarah Melayu. 

2. Zaman Sebelum Perang

1. Prosa Melayu Moden
Asas Kesusasteraan Melayu Moden yang dikarang oleh Abdullah Munsyi menjadi pegangan para pengarang selepas beliau pada tahun-tahun 1860-an dan seterusnya. Pengaruh luar dan teknologi moden telah menyebabkan terhasil dan tersebar karya sastera dalam bahasa Melayu. Pendidikan (tidak kira sistem Barat atau sistem Timur Tengah) telah mempertingkat kadar kenal huruf. Selain itu, pelajar-pelajar Melayu terpengaruh dengan bahan-bahan bacaan dari luar. Hal tersebut telah mendorong mereka yang kreatif melahirkan karya-karya sendiri. Karya-karya yang dimaksudkan itu tersiar dalam akhbar dan majalah yang tumbuh akibat kemasukan teknologi percetakan. Apabila syarikat-syarikat percetakan didirikan, genre-genre sastera seperti novel dicetak dalam bentuk buku. Pada era sebelum Perang Dunia Kedua, lahir akhbar, majalah, novel, cerpen dan sajak. Peranan Akhbar Sebelum Perang Jawi Peranakan (1876), ialah akhbar terawal yang diterbitkan di Singapura. Antara akhbar-akhbar terawal yang telah diterbitkan di Tanah Melayu ialah Sekolah Melayu (1883) dan Bintang Timur (1894). Menjelang tahun-tahun 1900 hingga 1920, muncul akhbar-akhbar seperti Utusan Melayu, Neracha, dan Lembaga Malaya. Pada dekad seterusnya muncul pula Warta Malaya, Majlis, Warta Ahad, dan Warta Jenaka. Selain berita tempatan dan luar negeri, akhbar juga menyiarkan rencana berbentuk nasihat, politik dan sosioekonomi orang Melayu serta karya sastera seperti cerpen, novel bersiri dan sajak. Antara pengarang-pengarang yang aktif menyumbangkan karya mereka di dalam akhbar pada masa itu ialah Abdul Rahim Kajai, Onn Jaafar, Syed Syeikh al-Hadi, dan Mohd. Eunos Abdullah. Peranan Majalah Sebelum Perang Majalah-majalah yang muncul sebelum Perang Dunia Kedua ialah al-Imam (1906), Pengasuh (1918), dan Majalah Guru (1924). Mengikut urutan, majalah itu diterbitkan di Singapura, Kota Bharu dan Pulau Pinang. Majalah lain yang popular ialah Hiburan, Kencana, Qalam dan Tunas. Kesemua majalah yang disebutkan itu kemudian diterbitkan di Singapura. Majalah al-Imam yang diutarakan oleh Syed Syeikh al-Hadi, Syeikh Mohd. Tahir Jalaluddin dan Haji Abas Mohd. Taha itu menyiarkan rencana berunsur Islam yang mengetengahkan pegangan Kaum Muda dan semangat kebangsaan. Akibat tekanan Kaum Tua, majalah ini diberhentikan penerbitannya pada tahun 1908. Berbeza dengan al-Imam, majalah Pengasuh yang diusahakan oleh Majlis Agama Islam dan Adat Istiadat Melayu Kelantan dimuatkan dengan karangan pengarang daripada golongan kaum tua. Selain rencana pengetahuan dan pendidikan, Majalah Guru memainkan peranan penting dalam pertumbuhan dan perkembangan Puisi Melayu Moden. Majalah ini menyiarkan sajak yang ditulis oleh Punggok. Penulis-penulis lain yang turut menyumbangkan karya-karya mereka di dalam majalah ini ialah Harun Aminurrashid, Embong Yahya dan Abdullah Sidek.

 Peranan Golongan Intelek Agama dalam Prosa Melayu Moden Sebelum Perang

Golongan intelek agama di dalam sejarah perkembangan Kesusasteraan Melayu Moden bermaksud penulis yang cerdik pandai agama Islam. Mereka mempunyai latar belakang, pendidikan, kegiatan, penerbitan dan penulisan yang berunsur Islam. Kesemuanya mendapat pendidikan di Timur Tengah. Di sana mereka terdedah kepada gerakan pembaharuan Islah yang dipelopori oleh Syed Syeikh Muhammad Abduh di Kaherah. Di Tanah Melayu, gerakan ini dimulakan oleh Mohd. Tahir bin Jalaluddin al-Azhari manakala di Singapura, Syeikh Mohd. bin Salem al-Khalali yang memulakannya.

Gerakan ini bertujuan untuk menghapuskan pemikiran kuno dan karut. Di samping itu, mereka berusaha meletakkan Al-Qur’an dan Hadis sejajar dengan proses pemodenan. Sehubungan itu, mereka mengajak golongan belia keluar daripada kebudayaan kuning melalui penerbitan majalah agama. 

Perbincangan ini akan bertumpu kepada Kaum Muda kerana mereka berperanan besar dalam pertumbuhan novel sebelum Perang Dunia Kedua

Tokoh-tokoh yang dimaksudkan ialah Syed Syeikh al-Hadi, Ahmad Rasyid Talu, dan Haji Ahmad Ismail. Syed Syeikh al-Hadi dengan novel Hikayat Faridah Hanum (1926) digelar sebagai Bapa Penovelan Saduran. Selepas beliau, muncul pula Ahmad Rasyid Talu. Novelis ini ialah orang yang pertama menghasilkan novel Melayu asli. Beliau digelar Bapa Novel Melayu Asli. Novel pertama karangan Ahmad Rasyid Talu ialah Kawan Benar (1927). Tokoh ketiga ialah Haji Ahmad Ismail yang menulis novel Cogan Setia (1929).

Peranan Guru-Guru Sekolah Melayu dalam Prosa Melayu Moden

Selain penulis agama, wujud pula guru sebagai penulis yang memberi sumbangan di dalam bidang penulisan. Penulis guru ialah golongan yang bekerja sebagai guru dan secara sambilan menghasilkan karya sastera. Mereka dilatih di Maktab Perguruan Sultan Idris (MPSI), Tanjong Malim, Perak. Di Maktab itu mereka terdorong untuk menulis kerana kewujudan badan yang bersifat bahasa dan sastera, iaitu Pejabat Karang Mengarang. Mereka menghasilkan karya untuk membawa masyarakat ke arah kemajuan dan mengubah cara berfikir orang Melayu. Kesedaran demikian timbul kerana dipengaruhi idea penulis agama dan karya-karya dari Indonesia.

Tokoh-tokoh penulis guru ialah Harun Muhammad Amin (Harun Aminurrashid), Abdullah Sidek, Ahmad Bakhtiar, Ahmad Murad Nassaruddin, dan Za’ba. Za’ba merupakan orang Melayu yang pertama memperkatakan persuratan Melayu moden di dalam Journal of Malayan Branch of the Royal Asiatic Society (JMBRAS) seperti Recent Malay Literature (1941).

Tokoh-tokoh Penulis Guru dan Novel Sulung

Tokoh-tokoh Penulis Guru Novel Sulung Tahun Harun Muhammad Amin(Harun Aminurrashid) Melur Kuala Lumpur 1930 Abdullah Sidek Bercinta yang Tak Berfaedah 1932 Ahmad Bakhtiar Rahsia Seorang Gadis 1936 Ahmad Murad Nassaruddin Nasib Mertua 1937

Peranan Wartawan di dalam Prosa Melayu Moden

Wartawan merupakan golongan profesional yang menggerakkan akhbar dan majalah. Namun demikian, mereka turut berkarya di dalam bentuk kreatif. Mereka menghasilkan novel dan cerpen. Penulis-penulis wartawan yang menabur banyak jasa di dalam bidang persuratan ialah Abdul Rahim Kajai, Ishak Haji Muhammad, Shamsuddin Salleh, A. Samad Ahmad, dan Raja Mansor. Abdul Rahim Kajai yang digelar Bapa Cerpen Melayu menulis cerpen yang berjudul Awang Putat di dalam Utusan Melayu keluaran 1 dan 7 Oktober 1941. Cerpen-cerpen beliau telah dibukukan dalam bentuk antologi, iaitu:

1. Banyak Udang Banyak Garam;
2. Lain Padang Lain Belalang; dan
3. Pusaka Kajai.

Ishak Haji Muhammad atau dikenali juga sebagai Pak Sako menulis novel dan cerpen. Novel-novel beliau yang terkenal ialah Putera Gunung Tahan dan Anak Mat Lela Gila. Cerpen-cerpen beliau termuat dalam Warta Jenaka, Warta Ahad dan Utusan Zaman.

Shamsuddin Salleh memulakan kerjayanya sebagai pengarang cerpen dalam majalah dan akhbar. Walau bagaimanapun, beliau turut menulis novel. Antaranya ialah:

1. Siasat yang Dahsyat (1936);
2. Bingkisan Rahsia (1937); dan
3. Kesetiaan Perempuan (1942).

A. Samad Ahmad menghasilkan dua buah novel sebelum Perang Dunia Kedua. Novel-novel itu ialah Cinta Itu Bahaya dan Setia Itu Jaya. Raja Mansor turut menghasilkan novel. Antaranya ialah Tujuh Kali Beristeri (1935) dan Satu Kali Cium Tiga Kali Tempeleng (1936).


Tokoh Abdul Rahim Kajai dan Tokoh Ishak Haji Muhammad
Sumber: http://syahrilkadir.files.wordpress.com/2008/02/rahimkajai.jpg &
http://mohdfazli.files.wordpress.com/2008/02/180px-paksako1.jpg 

Selain daripada Abdul Rahim Kajai dan Pak Sako terdapat beberapa orang lagi yang turut menulis cerpen sebelum Perang Dunia Kedua. Mereka ialah Harun Muhammad Amin, Yusuf Arshad, Yusuf Adil, Abdullah Sidek dan Muhammad Yassin Maamur. Kesemuanya merupakan cerpenis golongan guru. Pada hakikatnya, cerpen sebelum perang boleh dibahagikan kepada dua peringkat, iaitu:

1. Cerpen tahun-tahun 1920 dan 30-an; dan
2. Cerpen tahun 1940 hingga 1941

Cerpen bagi kedua-dua peringkat itu disiarkan di dalam majalah dan akhbar. Antara majalah tahun 1920-an ialah Pengasuh, Majalah Guru, Massa dan al-Ikhwan. Akhbar tahun 1930-an termasuklah Warta Ahad, Majlis dan Warta Malaya. Akhbar dan majalah yang terbit pada tahun-tahun 1940-an ialah Utusan Zaman, Lembaga Melayu dan Mastika. Antara cerpen yang disiarkan pada tahun-tahun 1920-an ialah Kebijaksanaan Seorang Lawyer dan Mencari Isteri. Gelombang Hidup, Salah Sendiri dan Hantu Arak ialah contoh-contoh cerpen yang disiarkan pada tahun-tahun 1930-an. Contoh-contoh cerpen tahun 1940-an ialah Dolly Bidadari dari Shanghai dan Rumah Besar Tiang Seribu.

Pada tahun-tahun 1930-an, pementasan bangsawan telah mengalami perubahan. Antaranya apabila bekalan elektrik disediakan oleh penjajah British dan ketika campur tangan guru lulusan Maktab Perguruan Sultan Idris yang menyediakan skrip bangsawan. Melalui campur tangan tersebut persembahan bangsawan lebih teratur dan sistematik. Perubahan seterusnya berlaku apabila rombongan sandiwara Dardanella dan Suhara Bolero daripada Indonesia datang ke Tanah Melayu. Isi cerita beralih daripada khayalan dan fantasi kepada cerita yang berjejak di bumi nyata.

Walau bagaimanapun, perkembangan drama merosot pada tahun-tahun 1936–1945. Hal ini berlaku kerana rakyat Tanah Melayu menghadapi kesusahan akibat Perang Dunia Kedua.

1. Puisi Melayu Moden
Puisi Melayu Moden atau sajak dipelopori oleh Punggok. Sajak pertama yang beliau hasilkan berjudul Di Tengah Segara yang disiarkan dalam Majalah Guru keluaran bulan Disember 1933. Tahun-tahun berikutnya muncul beberapa orang penulis yang menyumbangkan sajak mereka di dalam majalah dan akhbar mingguan. Antaranya termasuklah Kasmani Haji Arif, Nata, Danial Din, Mohammad Yusof Awang, Ahmad Din bin Idris, Abu Samah, Mualim, dan Yusof Arshad. Kesemuanya merupakan guru lepasan Maktab Perguruan Sultan Idris. Oleh sebab itu, penyair guru memainkan peranan penting dalam penulisan sajak dari tahun 1933 hingga 1941. Sajak-sajak sebelum perang disiarkan di dalam majalah dan akhbar mingguan. Majalah Guru menjadi pelopor dalam penyiaran sajak. Media lain ialah Idaman, Sarjana, Warta Ahad, dan Warta Jenaka. 

3. Zaman Asas 50

ASAS 50 ialah sebuah persatuan penulis yang ditubuhkan pada 6 Ogos 1950. Nama penuhnya ialah Angkatan Sasterawan 50. Angka 50 diambil sempena tahun kelahirannya. Persatuan yang serupa telah ditubuhkan oleh penulis-penulis Indonesia pada tahun 1945 dan dinamakan Angkatan 45. Idea penubuhan ASAS 50 dizahirkan di rumah Mohd. Arif Ahmad (MAS) di Singapura. Ahli-ahlinya terdiri daripada penulis-penulis yang berhasrat memajukan bahasa dan sastera Melayu. Pada masa itu, Singapura menjadi pusat berkumpul penulis-penulis daripada seluruh Tanah Melayu.

Selain itu, pertubuhan ini bertujuan untuk mempertingkatkan martabat sastera dan budaya melalui penciptaan karya-karya yang mengandungi pemikiran ke arah kemajuan; mengadakan syarahan di dalam bidang itu; menerbitkan karya-karya; menyatukan seluruh kaum penulis; serta menjaga kebajikan dan memberi perlindungan undang-undang kepada para penulis.

Antara kegiatan-kegiatan ASAS 50 adalah mengadakan Kongres Bahasa I, II, dan III. Saranan dan cadangan kongres ini diterbitkan di dalam Memoranda. Kedua, menggalakkan penulisan di dalam lapangan sajak, novel, cerpen, esei, dan kritikan. Cerpen pilihan dimuatkan di dalam kumpulan Mekar dan Segar. Ketiga, mengadakan pertemuan sesama penulis sehingga ke peringkat Asia, misalnya Pertemuan Sasterawan Nusantara 1. Di dalam bidang penulisan, ASAS 50 mempertahankan konsep ‘Seni Untuk Masyarakat’ (SUM). Penggemblengan konsep SUM bertujuan untuk memperjuangkan keadilan dengan mendedahkan segala bentuk ketidakadilan yang berlaku dalam masyarakat.

Namun demikian, konsep ini ditentang oleh segolongan penulis pimpinan Hamzah. Beliau mempertahankan konsep ‘Seni Untuk Seni’ (SUS). Kumpulan Hamzah yang tidak mempunyai ramai penyokong akhirnya bertindak keluar daripada ASAS 50 dan menubuhkan persatuan lain yang dinamakan Angkatan Persuratan Melayu Baru. Walau bagaimanapun, perdebatan antara pendokong SUM dan SUS itu tidak berkesudahan. ASAS 50 berjaya membawa aliran baru di dalam perkembangan bahasa dan sastera. Aliran yang dimaksudkan ialah romantisisme dan realisme.

Romantisisme ialah aliran sastera yang memberi penekanan kepada perasaan. Oleh sebab itu, karya yang dihasilkan bergelumang dengan ungkapan romantis, sedih, dan pilu. Realisme ialah aliran sastera yang menggembleng isu masyarakat. Oleh sebab itu, pengkarya memperjuangkan keadilan sosial di dalam karya mereka. Antara penulis ASAS 50 yang prolifik ialah Masuri S.N, Usman Awang, Awam il-Sarkam, Wijaya Mala, A. Samad Ismail, Keris Mas, Rosmera, MAS, Jah Lelawati, A. Samad Said, Noor S.I, A.S. Amin, dan Jimmy Asmara.